پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ واقعه سقیفه بنی‌ساعده یکی از اتفاقات تلخ تاریخ اسلام است. اتفاقی که سرآغاز فتنه و انحرافی بزرگ در مسیر اسلام بود. در روز بیست و هشتم صفر سال یازدهم هجری، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از دنیا رفت و حضرت علی (علیه السلام) و چند تن از اصحاب مشغول غسل و کفن پیکر مطهر حضرت بودند. در همین زمان جمعی از انصار مانند سعد بن عباده، بشیر بن سعد و حباب بن منذر و برخی دیگر در مکانی به نام سقیفه بنی‌ساعده جلسه‌ای را تشکیل دادند، تا رهبر بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را تعیین کنند.[1]
سؤالی که مطرح است این است که چرا انصار قبل از هر کاری و حتی قبل از گروه مهاجرین، اقدام به برگزاری چنین جلسه‌ای کردند؟
شاید بتوان چند دلیل را ذکر کرد:
1) رقابت: جلسه انصار به‌خاطر رقابتشان با مهاجرین و بر سر تصاحب خلافت بود.
انصار بعد از این‌که دیدند بعضی از مهاجرین مانند عمربن خطاب در مقابل تقاضای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در نوشتن وصیت‌نامه، مخالفت کردند و اجازه نوشتن وصیت‌نامه را به ایشان ندادند، به این نتیجه رسیدند که مهاجرین تصمیم بر کنار گذاشتن حضرت علی (علیه السلام) و تعیین خلیفه از بین خودشان دارند. این شائبه زمانی برای انصار پیش آمده است که وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از اطرافیانش تقاضای قلم و کاغذ نمود و فرمود: «آتونی بدواة و قرطاس اکتب لکم کتابا لن تضلوا بعده ابدا.[2] قلم و کاغذی برایم بیاورید، تا نامه‌ای برای شما بنویسم که بعد از من گمراه نشوید.» عمربن خطاب با گفتن جمله «إن النبی غلبه الوجع و عندکم کتاب الله حسبنا کتاب الله.[3] بیماری بر پیامبر غلبه کرده است، [پیامبر هذیان می‌گوید] نزد شما کتاب خداست و کتاب خدا ما را بس است.» مانع از نوشتن وصیت‌نامه رسول خدا شد.
این اتفاق باعث شد که انصار برای این‌که در امر خلافت از مهاجرین عقب نمانند، اقدام به برگزاری جلسه کردند.
2) ترس: دلیل دیگری که می‌توان بیان کرد، ترس از آینده بود. انصار بر این عقیده بودند که اگر قبیله تیم و عدی به ریاست ابوبکر و عمر بن خطاب به حکومت برسند، و به دلیل ارتباط نزدیکی که بین سران مهاجر با بنی‌امیه وجود داشت، قطعاً بنی امیه که دشمن قسم خورده انصار هستند، در آینده به حکومت دست خواهند یافت و انتقام شکست‌های بدر و احد را از آن‌ها خواهند گرفت. لذا برای جلوگیری از این اتفاق، اقدام به نشست در سقیفه کردند. شاهد این سخن این است که حباب بن منذر در سقیفه خطاب به عمر بن خطاب گفت: «و لکننا نخاف ان یلیها بعدکم من قتلنا أبنائهم و اخوانهم.[4] ما از آن می‌ترسیم که پس از شما کسانی متصدی این امر بشوند که ما فرزندان و پدران، و برادران آن‌ها را کشته‌ایم.»
3) حب قدرت و ریاست طلبی: علت دیگر برگزاری نشست انصار در سقیفه، ریاست طلبی آن‌ها بود.
هرچند سران انصار مانند سعد بن عباده و اسید بن حضیر از بزرگان اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند؛ ولی با این همه دل بسته به ریاست و قدرت بودند و حاضر نبودند که از دایره قدرت خارج شوند. لذا جلسه سقیفه بنی‌ساعده را تشکیل دادند تا مبادا از قدرت دور باشند. این دلیل با کلام حضرت علی (علیه السلام) تایید می‌شود.
حضرت علی به سعد بن عباده فرمود: «اوّل من جرّأ الناس علینا سعد بن عبادة فتح باباً وَ لَجه غیره و اخرم ناراً کان لهبها علیه و ضوئها لاعدائه.[5]  اول کسی‌که مردم را بر ما گستاخ کرد، سعد بن عباده بود، راهی را باز کرد ولی غیر خودش در آن وارد شد، و آتشی را روشن نمود که شعله آن نصیب خود او شده و روشنایی آن نصیب دشمنانش گردید.»

پی‌نوشت:

[1]. الطبقات الکبری، ابن سعد، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج2، ص702
تاریخ الاسلام، ذهبی، دارالکتب العلمیة، بیروت : ج1، ص324
تاریخ الطبری، محمد بن جریر طبری، دارالکتب العلمیة، بیروت : ج2، ص455
مسند احمد، احمد بن حنبل، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج1، ص260
[2]. تاریخ الطبری، محمد بن جریر طبری، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج2، ص242
الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، دارصادر، بیروت: ج2، ص19
شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج1، ص138
[3]. همان
[4]. الطبقات الکبری، ابن سعد، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج3، ص129
[5]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج2، ص307

نویسنده: محمد یاسر بیانی