پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ عثمانیه یکی از فرقه‌های سیاسی است، که در نیمه نخست قرن اول هجری و پس از کشته شدن عثمان، به‌وجود آمد. افراد زیادی هم‌چون عایشه، طلحه، زبیر و معاویه در قتل عثمان نقش داشتند. اما چون مشاهده کردند که امام علی (علیه السلام) به خلافت رسید و سهمی در حکومت ندارند، در مقابل حضرت قیام کردند و به بهانه‌ی خون‌خواهی عثمان، فریاد «واعثمانا» سر دادند و حضرت امیر را مقصّر قتل عثمان دانستند، به این‌ترتیب، هسته اولیه عثمانیه شکل گرفت.[2]
فرقه عثمانیه بر این باور بودند، که امام علی (علیه السلام) در قتل عثمان نقش داشته است، و از خلافت حضرت علی (علیه السلام)، با نام «دوران فتنه» یاد می‌کردند. آنان خلافت حضرت علی (علیه السلام) را نپذیرفتند و حتی حضرت را به‌عنوان خلیفه چهارم نیز قبول نداشتند. این تفکر با روی کار آمدن بنی امیه در جهان اسلام، گسترش پیدا کرد، به همین جهت، تا سال‌ها حضرت امیر بر روی منابر لعن می‌شد.[2]
تفکر عثمانی به‌شدت در بین اصحاب حدیث رایج بود، این تفکر در قرن اول و دوم هجری در جهان اسلام (مدینه، بصره، شام، بغداد، مکه) بسیار گسترش پیدا کرده بود و بسیاری از صحابه و تابعین چنین عقیده‌ای داشتند. تفکر عثمانی با امام علی (علیه السلام) عداوت داشت و فقط ابوبکر، عمر و عثمان را خلیفه می‌دانست. در جهان اسلام فقط کوفه یک استثناء بود. زیرا در این شهر اکثریت با متشیّعین و شیعیان بود، البته شیعیانی که خلفای راشدین را قبول داشتند و امام علی (علیه السلام) را بر عثمان ترجیح می‌دادند.[3]
در اواخر قرن دوم، در بین اصحاب حدیث، افرادی مثل نوح بن مریم (متوفای 173 قمری) و عبدالله بن مبارک (متوفای 181 قمری) زمزمه‌هایی را در رابطه با خلافت حضرت علی (علیه السلام) شروع کردند و احمد بن حنبل (متوفای 241 قمری) که از شاگردان عبدالله بن مبارک بود، نظریه تربیع (خلیفه چهارم) را مطرح و در مدت سی سال، این نظریه را بین اصحاب حدیث تثبیت کرد. به این‌ترتیب عقیده به چهار خلیفه در بین اصحاب حدیث، مورد قبول واقع شد.[4]
احمد بن حنبل پیشوای حنابله و رئیس اهل حدیث است. وی با این کار بزرگ، توانست امام علی (علیه السلام) را به عقاید اهل سنت بازگرداند. احمد، با جمع‌آوری احادیث و فضایل حضرت علی (علیه السلام) در کتاب «مسند» لطف بزرگی به جهان اسلام کرد. او در این کتاب قسمتی را به فضایل صحابه، اختصاص داده و حدود 200 صفحه، اختصاصاً به فضایل مولا علی (علیه السلام) پرداخته است. اهمیت کار احمد بن حنبل از دو جهت است، اول این‌که وی در زمانی نظریه «تربیع» را مطرح کرد، که از آن زمان، با نام فتنه کبری یاد می‌شد؛ و دوم این‌که در زمانی به فضایل علی (علیه السلام) همت گماشت، که بر روی منابر، لعن بر حضرت گفته می‌شد.

پی‌نوشت:

[1]. فرمانیان مهدی، درسنامه فرق و مذاهب کلامی اهل سنت، انتشارات آثار نفیس، قم، 1391، ص53.
[2]. همان، ص54-58.
[3]. فرمانیان مهدی، مقاله عثمانیه و اصحاب حدیث قرون نخستین تا ظهور احمد بن حنبل، مجله هفت آسمان، شماره 39، صحفه144-181.
[4]. پاتریشیا کرون، مقاله عثمانیه، ترجمه فرمانیان مهدی، مجله طلوع - بهار و تابستان 1384، شماره 13 و 14.