پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در منابع اهل سنت آمده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان بیماری خود، روزی ابوبکر را مأمور نماز با مردم کرد، اهل سنت این قضیه را امتیازی برای ابوبکر و دلیلی برای شایستگی او برای امر خلافت دانسته‌اند، اما این قضیه به صورت‌های مختلفی نقل شده است که هیچ‌کدام قابل قبول نیستند.
مسلم در صحیح خود از «عایشه» این‌گونه روایت می‌کند: هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) وارد خانه‌ی من شد، فرمود: «بگویید ابوبکر با مردم نماز بگذارد، گفتم: یا رسول الله! ابوبکر مردی رقیق القلب و دل‌نازک است و هرگاه قرآن بخواند، نمی‌تواند از گریه خودداری، نماید؛ ای کاش غیر ابوبکر را فرمان می‌دادی ... دو یا سه بار این سخن را تکرار کردم و او فرمود: باید ابوبکر با مردم نماز بگزارد، شما همراهان یوسفید.»[1]
در حدیث دیگری عایشه می‌گوید: «هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) بیمار شد، (همان بیماری که به فوت او انجامید)، بلال آمد تا از وقت نماز آگاهش نماید، فرمود: بگویید ابوبکر با مردم نماز بگذارد، تا آن‌جا که فرمود: شما همراهان یوسفید؛ پس نزد ابوبکر فرستادیم و او با مردم به نماز ایستاد که پیامبر، در خود احساس سبکی کرد و با تکیه بر دو مرد بیرون آمد... و ابوبکر که وجودش را احساس نمود، خواست تا عقب برود که پیامبر به او اشاره فرمود به جای خود بمان، سپس آمد تا در کنار ابوبکر نشست و ابوبکر به پیامبر اقتدا نمود و مردم به ابوبکر اقتدا کردند.»[2] طبری نیز شبیه این سخن را در کتاب خود ذکر کرده است.[3]
مطالبی که در این روایات آمده است بسیار تأمل برانگیز و جای سؤالات بسیار دارد، که با وجود آن‌ها نمی‌توان به درستی آن‌ها اطمینان پیدا کرد. بعضی از این سؤالات:
سؤال1: اگر پیامبر به ابوبکر دستور داده بود که با مردم نماز بخواند، پس چرا با زحمتی که قادر به راه رفتن نبود، به مسجد رفته و به نماز مشغول می‌شود؟
سؤال2: آیا حضور پیامبر در مسجد برای تأیید ابوبکر بوده است؟ اگر چنین است، پس چرا او را کنار می‌زند و پیراهن او را می‌کشد و خود جای او می‌ایستد و نماز می‌خواند؟
سؤال3: اگر ابوبکر به پیامبر اقتدا نموده است، طبق روایت، پس امامت او معنا ندارد. بنابراین، آیا ممکن است شخصی در زمان واحد و در یک نماز، هم امام باشد و هم مأموم؟
سؤال4: این نمازی که ابوبکر به جای پیامبر خوانده، کدام نماز بوده است؟ «صبح، ظهر، عشاء» و در کجا این امامت انجام شده است؟ و چرا محدثان اهل‌سنّت در کتاب‌های خود این قضیه را متناقض نقل کرده‌اند؟
سؤال5: اگر این نماز دلیل بر اولویت ابوبکر در خلافت است، پس چرا مهاجرین و انصار و حتی خود ابوبکر در سقیفه به آن استناد نکرده‌اند؟
سؤال6: اگر نماز ابوبکر به جای پیامبر موجب استحقاق او برای خلافت شده است؛ چرا «عبدالرحمن بن عوف» سزاوار خلافت نباشد؟ مگر نه این است که محدثان اهل سنت در مورد او از قول پیامبر اکرم روایت نقل کرده‌اند و احدی از بزرگان شما در این روایت تشکیک نکرده‌اند؛ که آن حضرت در حقّش فرمود: «صلّی خلفه».[4]
سؤال7: آیا این نماز بر فرض ثبوت می‌تواند جای آن همه نصوص جلی و آشکار از طرف پیامبراکرم در حق حضرت علی(علیه السلام) که می‌فرمود: «یا علی انت منّی بمنزلة هارون من موسی،[5] ای علی تو نزد من به منزله هارون نسبت به موسی هستی» را نادیده گرفت.
سؤال8: بر فرض ثبوت این موضوع، چه‌طور پیامبر در بستر بیماری وقتی که امر می‌کند، ابوبکر به جای او در مسجد امامت کند، هذیان نمی‌گوید! اما وقتی که امر می‌کند قلم و کاغذی بیاورید تا بنویسم چیزی را که بعد از من به ضلالت و گمراهی نیفتید، هذیان می‌گوید؟![6] اگر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هذیان می‌گوید، پس چرا قول آن حضرت را در نماز ابوبکر ملاک قرار داده‌اید؟! و اگر هذیان نمی‌گوید، پس چرا عمر به آن حضرت نسبت هذیان‌گویی را داد؟!
سؤال9: در زمانی که پیامبر اکرم در بستر شهادت بود، امر کرد که اصحاب در لشکر اسامه شرکت کنند و فرمودند: «جًهًّزوا علی جیش اسامة و لعن الله علی من تخلف عنه،[7] حرکت دهید لشکر اسامه را، لعنت خدا بر کسی که از مرافقت آن سر باز زند.» به نظر همه مورخان تا زمان شهادت پیامبر اکرم، اسامه از جنگ بر نگشته بود، حال با توجه به این حقیقت آیا ابوبکر در لشکر اسامه شرکت کرد یا خیر؟ اگر شرکت نکرد، پس تخلف از امر پیامبر اکرم نموده است و اگر شرکت کرده است، در این صورت در مدینه نبوده تا توانسته باشد به جای پیامبر نماز خوانده باشد.[8]
پس با وجود چنین تناقضی چه‌طور شما می‌گویید: ابوبکر به جای پیامبر اکرم نماز خوانده است. با توجه به این همه سؤال بدون پاسخ، نمی‌توان صحت و دلالت چنین روایاتی را پذیرفت. آیا این همه مسائل کافی نیست که ما را وادار به اندیشه نماید، که این دستورات و روایات چگونه بوده‌اند؟

پی‌نوشت:

[1]. صحیح مسلم، کتاب الصلاة، ج1، ص313.
[2]. صحیح مسلم، ج1، ص85 و 92.
[3]. تاریخ طبری، طبری، ج2، ص230، ط بیروت.
[4]. تهذیب الکمال، المزی، حکال الدین، ج 14، ص 122.
[5]. مغازی، محمد بن عمر واقدی، ج 3، ص 1012.
[6]. علمای اهل سنت نیز به عبارت و الفاظ مختلف آن را نقل نموده‌اند:
الف: صحیح بخاری، کتاب العلم، بابا کتابة العلم، ج1 ص39، ج2 ص 118 - ج4، باب قول المریض از کتاب المرضی، ص5 - ج6، باب مرض النبی و وفاته، ص11 – ج4 کتاب الجهاد، باب جوائز الوفد، ص85.
ب: صحیح مسلم، ج6 کتاب الوصیه باب ترک الوصیه ص 76.
ج: شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید معتزلی، ج2 ص536 و ج2 ص20.
د: کامل ابن اثیر، ج2 ص217.
[7]. مراجعه به مقاله‌ی ابوبکر در زمان بعثت جیش اسامة کجا بود؟
[8]. برخی از بزرگان اهل‌سنت ذکر کرده‌اند که ابوبکر در لشکر اسامه بوده است، از جمله‌ی آنان:
الطبقات الکبری، ابن سعد، ج4 ص46 و 136.
تهذیب ابن عساکر، ج2 ص391 و ج3 ص215.