پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از جمله شبهاتی که پیروان وهابیت در مبحث عزاداری و برای تخریب این فریضه باشکوه به شیعه وارد می‌کنند، طرح موضوع روزه‌داری و توصیه مؤکّد بر این کار در عاشورای حسینی می‌باشد؛ چنان که با هدیه دادن در این روز به روزه‌داری تشویق می‌کنند.

الف) روزه‌ی روز عاشورا در روایات اهل‌بیت (علیهم السّلام)؛

- روزه‌ی رمضان، ناسخ روزه‌ی عاشورا؛ محمد بن مسلم و زراره بن اعین دو تن از اصحاب خاص امام باقر (علیه السّلام) از آن حضرت درباره‌ی روزه‌ی روز عاشورا پرسیدند؛ حضرت در پاسخ فرمود: «پیش از وجوب روزه‌ی ماه رمضان، روزه آن واجب بود؛ امّا با نازل شدن وجوب این ماه، روزه‌ی عاشورا ترک گردید.[1] در روایتی دیگر راوی گوید: «از امام باقر (علیه السّلام) درباره‌ی روزه‌ی روز عاشورا پرسیدم، حضرت فرمود: روزه‌ای است که با وجوب روزه ماه رمضان ترک گردید و روزه گرفتن در روزه‌ی متروک، بدعت می‌باشد.[2]

- سیره‌ی بنی امیه در شکرانه شهادت امام حسین (علیه السّلام)؛ در موضعی دیگر، اهل‌بیت (علیهم السّلام) روزه‌ی این روز را سیره‌ی بنی امیه در شکرانه شهادت آن حضرت دانسته‌اند؛ چنان که شخصی از امام صادق (علیه السّلام) راجع به روزه گرفتن در روز عاشورا پرسید و حضرت در پاسخ فرمود: روز عاشورا روز شهادت امام حسین (علیه السّلام) است. اگر می‌خواهی بر آن امام شماتت کنی [در مصیبت آن حضرت زخم زبان و سرکوفت بزنی] در روز عاشورا روزه بگیر! بنی‌امیه و یاران آنان (که لعنت خداوند بر ایشان باد) نذر کردند اگر حسین (علیه السّلام) کشته شود و اشخاصی که علیه امام حسین (علیه السّلام) لشکر کشی کرده‌اند، سالم بمانند و مقام خلافت نصیب خاندان ابوسفیان شود، روز عاشورا را برای خود عید قرار داده و آن روز را برای شکرگزاری روزه بگیرند. از آن روز تا کنون بین مردم [اهل فن می‌دانند مراد از «مردم» در روایات چه کسانی هستند] این موضوع [روزه‌ی روز عاشورا] سنّت و مرسوم شد و «مردم» عموما به آنان اقتدا کردند. آری به این علت است که روز عاشورا را روزه می‌گیرند و در این روز اهل و عیال خود را مسرور می‌کنند. سپس حضرت فرمود: «آری! روزه‌ی این روز برای مصیبت نیست، بلکه تنها به پاسداشت سلامتی بنی‌امیه است. حسین (علیه السّلام) در این روز مصیبت دیده است، اگر تو هم مصیبت زده هستی این روز را روزه نگیر و اگر از کسانی هستی که قصد شماتت اهل‌بیت (علیهم السّلام) را داشته و سلامت بنی امیه تو را خشنود می‌سازد روزه بگیر.[3]

ب) روزه‌ی روز عاشورا در فتاوای علمای شیعه؛

اکثر علمای معاصر همچون مرحوم آیت الله سید محمد کاظم یزدی صاحب کتاب «عروة‌ الوثقی»؛ مرحوم آیت الله بروجردی؛ مرحوم آیت الله حکیم؛ امام خمینی و غالب شارحان عروة الوثقی و یا موجودین در زمان حاضر، جانب کراهت را اختیار نموده‌اند. برخی دیگر از علمای شیعه حکم به حرمت روزه‌ی روز عاشورا داده‌اند که به چند مورد اشاره می‌کنیم؛ مرحوم خوانساری در جامع المدارک می‌فرماید: «گروهی از علمای متأخر از متأخرین (علمای نزدیک به عصر او)، روایات در روزه عاشورا را ترجیح داده و احادیث استحباب را حمل بر تقیه نموده و در نتیجه جزم به حرمت نموده‌اند و نظر درست‌تر همین است.[4] مرحوم محدّث بحرانی در حدائق می‌فرماید: «دلالت روایات روزه‌ی عاشورا بر تحریم به طور مطلق، اظهر از ظاهر است.»[5] مرحوم نراقی در مستند الشیعه می‌فرماید: «نظر صحیح، حرمت روزه این روز است، چون روزه‌ی این روز نزد آل محمد بدعتی متروک محسوب می‌شود.[6] از این رو، فقهای شیعه چون این روز را روز حزن و اندوه و اقامه عزا در مصیبت حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه السّلام) می‌دانند با الهام از روایات اهل‌بیت (علیهم السّلام) از هر گونه عملی که منافات با اقامه عزا در این روز داشته باشد به شدت نهی فرموده و مؤمنان را توصیه فرموده‌اند تا در این روز دست از کارهای روزمرّه کشیده و این روز را روز حزن و اندوه خود قرار دهند. از باب نمونه امام رضا (علیه السّلام) در روایتی می‌فرماید: «کسی که روز عاشورا روز حزن و اندوه او باشد، خداوند روز قیامت را روز شادی و سرور او قرار داده و چشمانش را در بهشت به ما روشن خواهد فرمود.»[7] روایاتی نیز از اهل‌بیت (علیهم السّلام) همچون روایت زیر وجود دارد: «عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه السّلام) روایت می‌کند: روز عاشورا به محضر آن حضرت مشرّف شده و آن حضرت را با رنگی گرفته، حزنی ظاهر در چهره، اشکی جاری همچون دانه‌های لؤلؤ مشاهده نموده و عرض کردم: یابن رسول الله! خداوند چشمانتان را نگریاند گریه شما برای چیست؟ حضرت فرمود: آیا نمی‌دانی که حسین (علیه السّلام) در چنین روزی به مصیبت مبتلا شده؟ عرض کردم: آقای من! نظرتان درباره‌ی روزه‌ی این روز چیست؟ حضرت فرمود: این روز را روزه بدار، ولی پیش از پایان روز و ساعتی از نماز عصر گذشته و بدون آن که انتظار رحمت از آن داشته باشی با جرعه‌ای از آب افطار کن ... .»[8] بر این اساس گروه اندکی از علمای شیعه با چند شرط به استحباب امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن تا عصر این روز به شکلی که در زیر می‌آید فتوا داده‌اند:
- خودداری از خوردن و آشامیدن به نیّت حزن و اندوه، نه به نیت روزه‌ای که بنی‌امیه در این روز گرفتند.
- امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن تا عصر روز عاشورا و سپس افطار (ترجیحا) با تربت سیدالشهداء (علیه السّلام).

ج) روزه‌ی روز عاشورا نزد علمای اهل‌سنت؛

با مراجعه به روایات صحاح نزد اهل‌سنت با مجموعه‌ای از روایات متناقض پیرامون روزه‌ی روز عاشورا مواجه می‌شویم که در بسیاری از موارد جمع میان آنها غیر ممکن است و ما را با ماهیت جعلی این موضوع بیشتر آشنا می‌سازد:
- روزه‌داری پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و قریش پیش از اسلام در روز عاشورا؛ از جمله روایاتی که در کتاب به اصطلاح «صحیح» بخاری آمده و باعث فتوای برخی از علمای اهل‌سنت به استحباب روزه‌ی عاشورا گردیده روایت زیر است: «عایشه گوید: روز عاشورا را قریش در جاهلیت روزه می‌گرفت و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز تا هنگام هجرت به مدینه همچنان این روز را روزه می‌داشت و دیگران را نیز به آن امر می‌نمود تا این که روزه‌ی ماه رمضان واجب گردید و از آن پس حضرت روزه‌ی این روز را ترک نمود و فرمود هر که می‌خواهد روزه بدارد.[9] نقد و بررسی: نخست آن که سند این روایت به خاطر وجود «هشام به عروه» اشکالاتی دارد که با مراجعه به کتب رجالی اهل‌سنت مشخص می‌گردد و ما به جهت رعایت اختصار از بیان آن خودداری می‌کنیم.
- بی‌اطلاعی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و قریش از روزه‌‎ی عاشورا تا زمان هجرت؛ «پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پس از هجرت به مدینه یهود را دید که روز عاشورا را روزه گرفته‌اند، فرمود: این کار برای چیست؟ گفتند: این روز فرخنده‌ای است که در آن بنی‌اسرائیل را خداوند از دست دشمنانش نجات بخشید و به همین‌رو، موسی (علیه السّلام) و پیروانش این روز را روزه می‌دارند. حضرت فرمود: من برای پیروی از موسی سزاوارترم؛ از این رو، حضرت این روز را روزه گرفت و دیگران را نیز امر به روزه‌ی این روز فرمود.»[10] نقد و بررسی: نخست: آن که این روایت، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را فردی ناآگاه به احکام شرایع دیگر معرفی نموده و پس از پرسش از یهود حکم دین اسلام را در تبعیت از دین یهود تشریع می‌نماید. دوم: روایت پیشین می‌گفت: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و قریش در جاهلیت و حتی پس از اسلام تا هنگام هجرت به مدینه این روز را روزه می‌گرفت و پس از هجرت و تشریع روزه‌ی رمضان، حضرت روزه‌ی این روز را به اختیار مسلمانان واگذار نمود؛ امّا این روایت می‌گوید: نه تنها پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) این روز را روزه نمی‌گرفت، حتی از روزه‌ی این روز آگاهی هم نداشت و با تعجب علت آن را از یهود پرسید و از آن پس بود که حضرت، نه تنها این روز را روزه گرفت، بلکه مسلمانان را نیز امر به روزه‌ی این روز نمود.
ترک روزه عاشورا با وجوب رمضان؛ به روایتی دیگر که بخاری در به اصطلاح «صحیح» خود آورده و با روایات بالا تناقض دارد توجه کنید: «پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) روز عاشورا را روزه می‌گرفت و دیگران را نیز به آن امر می‌فرمود تا این که ماه رمضان واجب گردید. زان پس بود که روزه این روز ترک گردید و عبدالله بن عمر نیز این روز را روزه نمی‌گرفت، مگر زمانی که عاشورا به روزی می‌افتاد که عادتا آن روز را روزه می‌گرفت (مثلا روز جمعه).»[11] این روایت موافق با روایت دوم در روزه‌ی روز عاشورا پیش از وجوب ماه رمضان و مخالف آن در اجباری یا اختیاری بودن روزه عاشورا است.

پی‌نوشت:

[1]. من لا یحضر الفقیه، شیخ صدوق، جماعة المدرسین، قم، ج 2، ص 85.
[2]. الکافی، شیخ کلینی، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ج 4، ص 146.
[3]. الأمالی، شیخ صدوق، مؤسسة البعثه، قم، ص 667.
[4]. جامع المدارک، سید خوانساری، مکتبة الصدوق، تهران، ج 2، ص 227.
[5]. الحدائق الناضرة، محقق بحرانی، مؤسسه نشر الاسلامی، قم، ج 13، ص 376.
[6]. مستند الشیعه، نراقی، مؤسسه آل البیت، قم، ج 10، ص 493.
[7]. علل الشرائع، شیخ صدوق، منشورات المکتبة الحیدریه و مطبعتها، نجف، ج 1، ص 227.
[8]. مصباح المتهجد، شیخ طوسی، مؤسسه فقه الشیعه، بیروت، ص 547.
[9]. صحیح بخاری، بخاری، دار ابن کثیر، بیروت، ج 2، ص 704.
[10]. صحیح بخاری، بخاری، دار ابن کثیر، بیروت، ج 2، ص 704.
[11]. صحیح بخاری، بخاری، دار ابن کثیر، بیروت، ج 2، ص 669.