پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب ـ از دیگر شبهاتی که پیروان وهابیت در مسائل فقهی به شیعه وارد می‌کنند این شبهه می‌باشد که تقیه چیست و چه تفاوتی با نفاق دارد؟

پاسخ:

برخی، تقیه را نوعی نفاق، دورویی و نشانه ضعف شخصیت و عدم شجاعت شخص می‌دانند؛ در حالی که اساس و انگیزه این دو حرکت، مسیر این دو را از یکدیگر جدا کرده، آنها را از همدیگر کاملا متمایز می‌سازد. در حقیقت، تقیه از انسانی باورمند، و بر اساس حکمت و مصلحتی پنهانی صورت می‌پذیرد و پیامدهای آن نیز همواره سازنده است؛ در حالی که نفاق، از شخصی بی اعتقاد و به انگیزه نیرنگ و فریب دیگران بروز می‌کند و عواقب آن نیز زیانبار است.

در تبیین حقیقت تقیه، نخست به بیان معنای لغوی و سپس به معنای اصطلاحی آن می‌پردازیم، آنگاه تفاوت آن را با نفاق روشن می‌سازیم.

معنای لغوی تقیه.

واژه تقیه مصدر فعل « إتّقی یتقّی » است که در معنای آن، مفهوم مصونیت و حمایت نهفته است. علی ( علیه السّلام ) در منزلت پیامبر در میدان جهاد می‌فرماید: « إذا اشتدّ البأس اتقینا برسول الله ».[1] « هر موقع جنگ شدت می‌یافت، به رسول خدا پناه می‌بردیم و تحت حمایت او قرار می‌گرفتیم ».

قرآن دربارۀ مؤمن آل فرعون که در باطن مؤمن، و در ظاهر به شرک تظاهر می‌کرد، می‌فرماید: « فوقاه الله سیّئات ما مکروا ».[ غافر / 45 ] « خدا او را از نقشه‌های شیطانی فراعنه، حفظ کرد ( گویی تظاهر به عقیدۀ مخالف سپری بود که بلاها را از او دفع کرد ) ».

معنای اصطلاحی تقیه.

برای تقیه تعریف‌های متعددی انجام گرفته[2] و یکی از آنها را در این جا نقل می‌کنیم: مؤلف المنار آن را چنین تعریف می‌کند: «ما یقال أو یفعل مخالفا للحقّ لأجل توقّیی الضرر » [3] « انسان برای دفع ضرر چیزی به زبان بگوید، یا کاری انجام دهد که مخالف حق است ».

در پرتو این تعریف، تفاوت جوهری تقیه با نفاق روشن گردید، تقیه از آن مؤمن است که با حفظ گوهر ایمان در باطن، تظاهر به عقیدۀ مخالف می‌کند، تا مال و عرض و مالش محفوظ بماند.

درحالی که نفاق از آن کافر و مشرک است در عین کفر درونی، تظاهر به ایمان می‌کند، که از منافع حاکم بر جامعه بهره‌مند گردد.

قرآن کریم پیوسته نفاق را نکوهش می‌کند و می‌فرماید: « إنّ المنافقین فی الدّرک الأسفل من النّار و لن تجد لهم نصیرا ». [ نساء / 145 ] « منافقین در پایین‌ترین درکات دورزخ قرار دارند، و هرگز یاوری برای آنها نخواهی یافت ».

منابع:

[1]. نهایه ابن اثیر، ماده « وقی ».
[2]. الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف: 2 / 281 ـ 287.
[3]. المنار: 3 / 280.