پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_یکی از آسیب‌های جریان متصوفه عدم دقت در گزارشات و نقلیات تاریخی و حدیثی و... است. همین آسیب در متصوفه وارد گزارشات عاشورایی شده و افرادی که دارای گرایشات صوفیانه بوده‌اند، مطالب نادرستی را در حیطه مباحث عاشورایی منتشر کرده‌اند و نسبت به اعتبار و ارزش اخبار و گزارش‌ها بی‌توجه بوده‌اند.

یکی از متخصصین، در مورد انگیزه این گزینش‌ها و تحریفات این جریان در وقایع عاشورایی می‌نویسد: «آنچه از وقایع تاریخ عاشورا مورد توجه عرفا و صوفیان است اخبار گزارش‌ها و حتی داستان‌هایی است که از آنها بتوان برداشت عرفانی و ابتلایی کرد، هرچند سند آن متقن نباشد و حتی غیرمعتبر و مجعول باشد».[1]

کمال‌الدین حسین بن علی واعظ کاشفی سبزواری یکی از کسانی است که دارای گرایشات صوفیانه بوده و با تألیف کتاب «روضة‌الشهداء» نقش به سزایی در ورود گزارشات تحریفی به تاریخ عاشورا ایفا کرده است. درباره مذهب کاشفی، به‌یقین نمی‌توان سخن گفت؛ چون نامش حسین و زادگاهش سبزوار بوده که از زمان‌های دور، به تشیع شهرت داشته است، شاید بتوان او را شیعه دانست؛ اما برخی قرائن و شواهد، بر سنی بودن او دلالت دارد؛ از جمله سکونت طولانی وی در هرات و ارتباط و دوستی با افرادی همانند امیرعلی شیر نوایی و عبدالرحمن جامی که هر دو از صوفیان نقشبندیه بوده‌اند و چنان که می‌دانیم این فرقه، تنها فرقه‌ای است که ابوبکر را سرسلسله خویش می‌داند؛ بنابراین اگرچه آن دو به اهل‌بیت علاقه بسیار داشتند، از رفض[2] بیزار بودند.[3]

محققین و صاحب نظران در مباحث مقتل‌ شناسی، کتاب روضةالشهدا را مملو از جعلیات دانسته و در مباحث تاریخی هیچ‌گاه به آن استناد نمی‌کنند؛ یکی از عاشورا پژوهان معاصر نیز درباره شیوه و ارزش تاریخ‌نگاری این اثر می‌نویسد: «روضة الشهداء پیش از آنکه کتابی تاریخی باشد، داستان‌پردازی تاریخی است و چون داستان‌پردازی است، تخیلی هم هست و چون نویسنده آن ادیب و انشاءنویس است، داستان آفرینی هم در آن مشاهده می‌شود».[4]

بعضی از تحریفات عاشورایی اولین‌بار در روضةالشهدا نقل شده و از این کتاب به سایر کتاب‌ها منتقل شده است؛ از جمله پیوستن ده‌هزار نفر از شامیان به فرماندهی عامر بن طفیل به ابن زیاد [5] درحالی‌که به اتفاق مقتل‌نویسان و مورخان، هیچ سپاهی از شام در کربلا حضور نداشت.[6]  ذکر برخی از نام‌های جعلی از قبیل زهیر بن حسان اسدی، سامر، حجر حجار، حماد بن انس، وقاص بن مالک، شریح بن عبید، قیس بن منبه، هاشم بن عتبه، به عنوان اسامی افرادی در دو سپاه امام حسین (علیه‌السّلام) و عمر سعد.[7] همچنین عروسی حضرت قاسم بدون ذکر هیچ مأخذی [8] که به نظر می‌رسد مقتل‌نویسان بعدی، این قصه را از این کتاب گرفته‌اند.

 در نتیجه باید گفت که این سهل‌اندیشی متصوفه در مباحث عاشورایی، باعث شده است که تحریفات بسیاری توسط این جریان به شکل نثر و نظم وارد عزاداری‌ها شده و قطعاً این موضوع آسیب‌هایی را در راه شناخت جریان حرکت امام حسین علیه‌السلام بر ما وارد می‌کند.

پی‌نوشت:
[1]. رنجبر، محسن، جریان‌شناسی تاریخی قرائت‌ها و رویکردهای عاشورا از صفویه تا مشروطه (با تأکید بر مقاتل)، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ دوم، پاییز ۱۳۹۲، ص ۲۴۷.
[2]. رافضی اسم فاعل (همراه با یاء نسبت) از ماده «ر ف ض» به‌ معنای ترک کردن است و روافض لشکریانی هستند که رهبر(فرمانده یا پیشوای) خویش را ترک کرده‌ و به هر دسته از آنها رافضه گفته می‌شود، برخی اهل سنت، از روی طعن، همه شیعیان را رافضی می‌خوانند؛ چرا که معتقدند آنان، ایمان به خلافت سه خلیفه اول را ترک کرده‌اند.
[3]. جعفریان، رسول، مقالات تاریخی، ج۱، ص۱۶۷_ ۲۱۰. جعفریان، رسول، تأملی در نهضت عاشورا، ص۳۱۹_ ۳۵۹.
[4]. اسفندیاری، محمد، کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السّلام، آرما، 1400ش، ص ۹۲.
[5]. کاشفی، واعظ، روضه الشهداء، تصحیح محمد رمضانی، ص۲۲۳.
[6]. مسعودی، مروج‌الذهب، تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید، ج۳ ص۲۵۷.
[7]. کاشفی، واعظ، روضه الشهداء، تصحیح محمد رمضانی، ص۲۸۳.
[8]. همان، ص۳۲۱_ ۳۲۲.