پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب_ در ادیان ابراهیمی توحید به عنوان بنیادی‌ترین رکن از ارکان و اصول مشترک همه ادیان ابراهیمی به شمار می‌رود. علی تابنده «محبوب علیشاه، قطب سی و هشتم سلسله نعمت‌اللهی سلطانعلیشاهی گنابادی» در مقام توضیحات اختلافات ادیان ابراهیمی با یکدیگر می‌نویسد: «بنیان دین مبین اسلام بر توحید است و همه چیز به آن باز می‌گردد و دستورات این دین نیز همه دعوت به حفظ وحدت و مراتب مختلفه ظاهری اعمّ از فردی، خانوادگی و اجتماعی و همچنین مرتبه باطنی و معنوی است، ولی در دین مسیح علیه‌السلام محبّت، طریق اصلی سلوک می‌باشد و سایر امور مبتنی بر آن است. احکام این دین نیز چنان که قبلاً گفته شد، طریقتی و در اصول، منحصر به عشق به خدا و خلق خداست». [1]

علی تابنده، زیربنای ادیان ابراهیمی را متفاوت دانسته و زیر بنای اسلام را توحید و زیر بنای مسیحیت را محبّت می‌داند و همه دستورات این ادیان را در راستای همان زیر بنا می‌داند؛ این در حالی است که خداوند متعال زیر بنای تمام ادیان ابراهیمی را توحید دانسته و در موارد مختلف به این نکته اشاره کرده است. خداوند متعال  در سوره آل‌ عمران پیرامون اصول مشترک ادیان ابراهیمی می‌فرماید: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَیٰ کَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلَا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»؛ [2] «بگو: «ای اهل کتاب، بیایید بر سر سخنی که میان ما و شما یکسان است بایستیم که: جز خدا را نپرستیم و چیزی را شریک او نگردانیم، و بعضی از ما بعضی دیگر را به جای خدا به خدایی نگیرد.» پس اگر [از این پیشنهاد] اعراض کردند، بگویید: «شاهد باشید که ما مسلمانیم [نه شما].»

علامه طباطبایی در مقام تبیین آیه ۶۴ از سوره آل‌عمران بیان داشته‌اند که علّت اینکه توحید، در این آیه شریفه، محور وحدت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله با اهل کتاب (ادیان ابراهیمی) قرار گرفته، فقط به خاطر این بوده که مسئله توحید از مبانی اصلی تمام ادیان ابراهیمی بوده و رسولان الهی به پیروان خویش آن را گوشزد می‌کردند: «... و این است تفسیر حقیقی لفظ" کلمه" نه تفسیرهای دیگر، و این است آن معنایی که همه انبیاء بشر را به سوی آن می‏‌خواندند، نه آن تفسیری که فهم‌‏های آلوده به هوا و هوس‌‏ها برای آن کرده، پس آیه شریفه بر آن جناب دستور داده که اهل کتاب را دعوت کند به توحید که تفسیر حقیقی کلمه است و همه کتاب‌های آسمانی بدان دعوت می‏‌کند».[3]

پس تمام ادیان ابراهیمی دارای زیربناهای مشترکی همچون توحید بوده‌اند و تمام آن ادیان، برای رساندن پیروانشان به مقام موحّد کامل، دستوراتی متناسب با زمان خویش به پیروانش داده و تنها اختلاف آن ادیان، در شریعت (احکام فقهی و اخلاقی و جزایی و...) بوده که آیات قرآنی به آن اشاره کرده: «لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا»؛ [4] «برای هر یک از شما [امت‌ها] شریعت و راه روشنی قرار داده‌ایم»؛ در تفسیر قمی ذیل این آیه نقل شده: «... قال لکل نبی شریعة و طریق»؛ [5] «گفت: برای هر نبی شریعت و راهی بوده است». در این تفسیر اختلاف ادیان به اختلاف شریعت‌ها، تفسیر شده است. در نتیجه باید توجه کرد که اختلاف ادیان ابراهیمی آن گونه که علی تابنده بیان کرده، نیست و طبق آیات قرآنی، توحید زیربنای تمام ادیان بوده و ادیان ابراهیمی، فقط در شیوه‌های فقهی و اخلاقی اختلاف‌هایی دارند.

 پی‌نوشت:
 [1]. تابنده، علی (محبوب علیشاه)، انتشارات حقیقت، دوم، ۱۳۷۷، چاپ خواجه، ۱۴۳.
 [2]. آل‌عمران/۶۴.
 [3]. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، لبنان، بیروت، ۲، ۱۳۹۰ ه.ق، ج ۳، ص ۲۴۷.
 [4]. مائده/۴۸.
 [5]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، دارالکتاب، قم، ۳، ۱۳۶۳ ه.ش، ج ۱، ص ۱۶۹.