پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ فهم روایت در آموزه‌های ائمه اطهار علیهم‌السلام از جایگاه رفیعی برخوردار است، به طوری که امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «حَدِيثٌ تَدْرِيهِ‏ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ حَدِيثٍ تَرْوِيهِ»؛[1] «يک حديث را اگر كاملا فهميده باشى، ارزشمندتر از هزار روايت است كه (طوطى‌وار) آن را براى ديگران نقل كنى». حضرت فهم یک حدیث را بر نقل هزار حدیث برتر دانسته‌ است.

امام صادق علیه‌السلام در ادامه روایت بیان می‌کنند که کلام آنها معناهای گوناگونی دارد؛ به همین خاطر هنر و ارزش، فهم معنایی است که مراد و منظور آنها است، «وَ لَا يَكُونُ الرَّجُلُ مِنْكُمْ فَقِيهاً حَتَّى يَعْرِفَ مَعَارِيضَ كَلَامِنَا وَ إِنَّ الْكَلِمَةَ مِنْ كَلَامِنَا لَتَنْصَرِفُ عَلَى سَبْعِينَ وَجْهاً لَنَا مِنْ جَمِيعِهَا الْمَخْرَجُ»؛[2] «نيز هيچ يک از شما در قوانين و احكام دين عالم نخواهد بود مگر آنكه مفهوم‌هاى گوناگون از سخن ما را دريافته باشد. يقيناً هر جمله‌اى از گفتار ما به هفتاد گونه تعبير مى‌گردد كه راه خروج از هر يک از آنها براى ما باز است».

نورعلی تابنده قطب سابق دراویش گنابادی با ادعای قطبیت و علمیت بر راه‌های سلوکی،  تفسیر نادرستی از روایت « انَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِيدِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه»؛[3] «گفت يا امير المؤمنين تو پيغمبرى [امام علی علیه‌السلام] فرمود: واى بر تو، من بنده‌اى از بندگان محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله هستم» ارائه داده و گفته: «پس علی علیه‌السلام اینجا اقرار می‌کند و در واقع اعلام می‌فرماید که من سر تا پای وجودم بندۀ خداوند است و چون فرمود: أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ مُحَمَّد آخر یک بنده که دو تا ارباب نمی‌تواند داشته باشد. این دو تا عین هم هستند یعنی هر که بندۀ محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله است، بندۀ خداست و هر که بندۀ خداست، باید بندۀ محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله باشد».[4]

نورعلی تابنده، کلمه «عبد» را در روایت به معنای «بنده» معنا کرده و اگر او با تعبیر «این دو تا عین هم هستند» در مقام این است که معنای عبد به معنای «بندگی و عبادت» را در نظر داشته باشد؛ قطعاً این معنا نادرست و باید توجه کرد که «عبد» هم به‌ معنای بنده و مملوک، هم به معنای مطیع و پیرو آمده‌ است.

به این خاطر علامه مجلسی در توضیح این کلام امیرالمومنین علیه‌السلام «عبد» را به معنای مطیع دانسته و فرموده: «قوله عليه‌السلام إنما أنا عبد: أي مطيع خادم له مقتبس من علمه»؛[5] «گفتار امام علیه‌السلام: واى بر تو، من بنده‌اى از بندگان محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله هستم: یعنی مطیع، خادم او و از علم بهره برده است».

در نتیجه باید توجه کرد که نو‌رعلی تابنده، کلمه عبد را در روایت امام علی علیه‌السلام، به معنای بنده معنا کرده که این نوع ترجمه ایجاد شبهه می‌کند؛ ولی اگر «عبد» را به «مطیع و پیرو» معنا می‌کرد، هیچ گونه اشکال و شبهه‌ای ایجاد نمی‌شد.

پی‌نوشت:
[1]. ابن بابويه، محمد بن على، معاني الأخبار، قم، اول، 1403 ق، ص2.
[2]. همان.
[3]. كلينى، محمد بن يعقوب، كافی (ط  دار الحديث)، قم،  اول، ق‏1429، ج‏1 ؛ ص225.
[4]. گفتارهای عرفانی حضرت آقای مجذوبعلیشاه قدّس‌سرّه‌العزیز، بطون مختلف اقوال عارفان، معنای حديث من علّمنی حرفاً، شكر مخلوق، شكر خالق است، ج اول، قسمت ۹۳،ص ۱، صبح پنجشنبه ۱۹ اردیبهشت ماه ۱۳۸۷ شمسی.
[5]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، تهران،  دوم، 1404 ق، ج‏1 ؛ ص314.