پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از استدلال‌های جریان افراطی «قرآنیون»، برای اثبات مدعای قرآن‌بسندگی، این است که قرآن، همه نیازهای دینی را بیان کرده است و دیگر به سنّت و حدیث نیازی نیست. دکتر «احمد صبحی منصور» یکی از چهره‌های مهم این جریان، در این‌باره می‌گوید: «قرآن چیزی را از قلم نیانداخته و نازل شده، در حالی که در بردارنده همه چیز است و برای هر چیزی تفصیل داده است؛ زیرا خداوند متعال می‌فرماید: «مَا فَرَّطْنَا فِی الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ»؛[1] «ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم». بنابراین کسی که به قرآن ایمان ندارد، کتاب خدا را به مبهم بودن متهم می‌کند».[2]

نقد و پاسخ

«احمد صبحی منصور» در کلام خود، به بخشی از آیه 38 سوره مبارکه انعام، استناد کرده است. استدلال به این آیه بر مدعای قرآنیون، در صورتی کامل است که مقصود از «الْكِتَابِ» در این آیه، قرآن باشد ؛ اما این مطلب ثابت نیست ؛ زیرا صدر و ذیل آیه نشان می‌دهد که مقصود از «کتاب» در این آیه، «کتاب خلقت» یا همان «لوح محفوظ» است، نه «قرآن»؛ چون قبل و بعد این بخش از آیه، مربوط به موجودات است.[3]

خداوند در ابتدای این آیه می‌فرماید: «وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ» و در آخر آیه سخن از «ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ» دارد. حال اگر مقصود از «کتاب» در این آیه، قرآن باشد، این اشکال وارد می‌شود که در قرآن، همه جنبنده‌ها و پرنده‌ها ذکر نشده است؛ در حالی که در این آیه، به صراحت آمده است که: «ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ‏ءٍ ثُمَّ إِلی رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ» و اگر مقصود از «الْكِتَابِ»، لوح محفوظ باشد، این اشکال وارد نیست؛ زیرا در این تردیدی نیست که هر چه لباس وجود می‌پوشد، در کتاب خلقت خداوند، ثبت است.

اغلب مفسرین، همچون ابن ابی‌حاتم رازی،[4] طبری،[5] زمخشری،[6] قرطبی[7] و ...، معتقدند که مقصود از «الْكِتَابِ» در این آیه، «ام الکتاب» یا همان «لوح محفوظ» است، نه «قرآن». بنابراین باید گفت که این برداشت «احمد صبحی منصور»، علاوه بر اینکه بر خلاف بخش ابتدایی آیه است، خلاف برداشت سایر مفسرین نیز هست.

پی‌نوشت:
[1]. سوره مبارکه انعام، آیه 38.
[2]. سایت اهل القرآن، «لماذا يختلف القرآنيون»، در بخش فتاوای احمد صبحی منصور: «المؤمن بالقرآن لایبادر باتهام کتاب الله بأنه فرط وجاء غامضاً یحتاج لما یبینه وجاء مجملاً یحتاج لمن یفصله...»
[3].مودب، سید رضا، نقد و بررسی دیدگاه مفسران در تفسیر آیه «تبیانا لکل شیء».[نحل/89] با تأکید بر جامعیت فطری و تربیتی قرآن، ص16.
[4]. أبومحمد عبدالرحمن بن محمد بن إدريس بن منذر تميمی حنظلی رازی (ابن‌أبی‌حاتم)، تفسير القرآن العظيم لابن أبی‌حاتم، ج4، ص1286، نشر مكتبة نزار مصطفى الباز - المملكة العربية السعودية.
[5]. محمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب الآملی، أبوجعفر طبری، تفسير الطبری (جامع البيان عن تأويل آی القرآن)، ج9، ص232، نشر دار هجر للطباعة والنشر والتوزيع والإعلان.
[6]. أبوالقاسم محمود بن عمرو بن أحمد، زمخشری جارالله، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، ج2، ص21، نشر دار الكتاب العربی – بيروت.
[7]. أبوعبدالله محمد بن أحمد بن أبي بكر بن فرح أنصاری خزرجی شمس الدين قرطبی، ج6، ص420، نشر دار الكتب المصرية – القاهرة.