پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ با وجود آنکه اطاعت مطلق و حجیت سنت قولی و غیرگفتاری پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به روشنی در آیات وحی آمده است، اما طرفداران جریان «قرآنیون» که از جریان‌های تفسیری معاصر به شمار می‌رود، بر مبنای اندیشه قرآن‌ بسندگی، آیات بیان کننده برابری اطاعت از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با اطاعت الهی و وجوب اطاعت مطلق از ایشان که نمایشگر عصمت مطلق رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و انطباق کامل گفتار و کردار ایشان با خواست الهی است، مورد تأویل و توجیه رأی‌مدارانه طرفداران این جریان قرار گرفته است و طرفداران این جریان با این رویکرد بر نفی جایگاه سنّت در شناخت دین پای فشرده‌اند.[1]

این در حالی است که بنا بر آیات وحی، اطاعت از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله برابر با اطاعت خداوند دانسته شده است: «مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ  وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا»؛ [2] «هر که رسول را اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده و هر که مخالفت کند (کیفر مخالفتش با خداست و) ما تو را به نگهبانی آنها نفرستاده‌ایم».

در برخی آیات، پس از فرمان مؤمنان به اطاعت خداوند، به آنان دستور داده شده است تا از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز اطاعت کنند: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»؛[3] «ای اهل ایمان! فرمان خدا و رسول و فرمانداران (از طرف خدا و رسول) که از خود شما هستند، اطاعت کنید».

افزون بر برابری اطاعت از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله با اطاعت الهی، در شماری از آیات نیز مخالفت با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در کنار مخالفت با خداوند مطرح شده است[4] و پیش‌دستی بر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله بسان پیش‌دستی بر خداوند، مورد نکوهش قرار گرفته است. نکته قابل توجه آنکه در هیچیک از این آیات، ضرورت اطاعت از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله یا عدم مخالفت با ایشان با حکم یا چیز دیگری تخصیص یا تقیید نخورده است و همان‎گونه که اطاعت الهی به صورت مطلق و فراگیر مطرح شده است، بر اطاعت مطلق از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز تأکید شده است. این امر نمایشگر عصمت مطلق پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و انطباق کامل کردار و گفتار ایشان با خواست الهی و وحیانیت سنّت است که در آیه شریفه: «وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَی»؛ [5] «و هرگز به هوای نفس سخن نمی‌گوید». با نفی سخن گفتن از روی هوای نفس انعکاس یافته است.

با صرف‌نظر از آیات یادشده، رساترین آیه بر حجیت سنّت و ضرورت اطاعت از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، این آیه شریفه است: «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ»؛ [6] «و شما آنچه رسول حق دستور دهد (و منع یا عطا کند) بگیرید و هر چه نهی کند واگذارید و از خدا بترسید که عقاب خدا بسیار سخت است» که بر لزوم تمسک به تمام آموزه‌های پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دلالت دارد. در این آیه، جمله «وَمَا آتَاكُمُ» به خاطر فراگیری معنایی آن و افاده «ما» موصوله بر عموم، هر آن چیزی را که اعم از رفتار، گفتار و تقریر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله است، در بر می‌گیرد.

پی‌نوشت:
[1]. صبحی منصور، احمد، القرآن و کفی مصدرا لتشریع الاسلامی، ص58-62.
[2]. سوره نساء، آیه 80.
[3]. سوره نساء، آیه 59.
[4]. «وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ  وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا»؛ [احزاب/36] «هیچ مرد و زن مؤمنی را در کاری که خدا و رسول حکم کنند اراده و اختیاری نیست (که رأی خلافی اظهار نمایند) و هر کس نافرمانی خدا و رسول او کند دانسته به گمراهی سختی افتاده است».
[5]. سوره نجم، آیه 3.
[6]. سوره حشر، آیه 7.