پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ خمس یکی از مهم‌ترین فروعات اقتصادی دینی است که هر مسلمانی موظف به پرداخت آن می‌باشد و اهمیت آن از آیه مربوط به آن که در سوره انفال آمده است، فهمیده می شود: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ...(سوره انفال/41)بدانید هر گونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا و برای پیامبر(صلی الله علیه و آله) و برای ذی القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آن‌ها) است، اگر به خدا و آن‌چه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل، روز درگیری دو گروه (با ایمان و بی‌ایمان) روز جنگ بدر نازل کردیم، ایمان آورده‌اید...»  

عشریهِ ازجمله بدعت‌های است که توسط اقطاب دراویش نعمت اللهی مطرح  و رواج  پیدا کرد. باید دانست از عشریه‌ی در مقابل خمس  تا دوره سعادت علیشاه از اقطاب فرقه‌ی نعمت اللهی ،سخنی نبوده و آنها دستور به پرداخت خمس و زکات می‌داده‌اند و از زمان ملاسلطان این بدعت بنا نهاده شد و دراویش، خمس و زکات را کنار گذاشته و در عوض آن، عشریه پرداخت می‌نمودند.

ملاسلطان گنابادی است در پاسخ سؤال فردی بنام عبدالهادی از پیروان خود می‌نویسد: «یک عشر از ارباح مکاسب و زراعات داده شود، مغنی زکات زکوی و از خمس خواهد بود.»[1] از نوشته‌ی ملاسلطان گنابادی برداشت می‌شود که «عشریه» کفایت از «خمس» می‌نماید و دیگر خمس بر ذمه‌ی کسی که عشریه پرداخت نموده نیست.

عالمان دینی بنا بر وظیفه شرعی که داشتند با این حکم بی اساس ملاسلطان مخالفت کرده و آن را از جمله بدعت‌هایی می دانستند که مصداق روایت امام صادق(علیه السلام) که از پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که: «كُلُّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ وَ كُلُّ ضَلاَلَةٍ فِي اَلنَّارِ[2] هر بدعتى گمراهى و هر شخص گمراهى در آتش است.»

نورعلی تابنده در ضمن سخنرانی، برای توجیه این بدعت می‌گوید: «در هر لحظه برای ما از یک چیزی جنگ و دعوا درست کردند. مثل حالا که هر جا می‌بینید می‌نویسند: این عشریه بدعت است. پنج یک را نصف کنید، هر نصفه‌اش یک عشریه است دیگر. حالا اگر اسمش را بگذارند عشریه، بدعت است؟! نخیر، ما می‌گوییم نصف خمسیّه، اسمش را می‌گذاریم: نصف خمسیّه. اینها جنگ‌هایی است که برای ما ایجاد کرده‌اند که مسلمین، معتقدین به محمّد و علی را بپاشانند.»[3]                                        

به دلایل ذیل این توجیه نورعلی تابنده بسیار سخیف بوده و با اندک تامل باطل بودن این مطلب روشن می گردد:

1). در شریعت اسلام، معیار انجام واجبات(اعم واجبات مالی و غیرمالی) فرمایشات معصومین(علهیم السلام) می‌باشد. «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ  (حشر/7)  و [از اموال و احکام و معارف دینی] آنچه را پیامبر به شما عطا کرد، بگیرید و از آنچه شما را نهی کرد، باز ایستید و از خدا پروا کنید؛ زیرا خدا سخت کیفر است.» در واجبات مالی باید دقت نمود، نصاب و میزانی که از جانب خداوند مشخص شده، توقیفی است و نمی‌توان تغییر داد و در صورت تغییر دادن، این عمل مصداقی از بدعت حرام می‌باشد.

2). خلیل فراهید لغت شناساس معروف، خمس را یک پنجم معنا کرده و می‌نویسد: «و الخَمْسُ: أخذک واحدا من خمسة[4] خمس گرفتن یک قسم از پنج قسم و یک واحد از پنج واحد است.» در آیه 41 سوره انفال که مرتبط با خمس می‌‍باشد به همین معنا گفته شده است و آن چیزی که نورعلی تابنده می‌گوید معنای سخیفی است و همگان می‌دانند که نصاب نصف خمس که همان عشریه می شود، چیزی غیر از معنای خمسی است که خداوند مشخص نمود است و هر عقل سلیمی تفاوت این دو را درک می نماید.

3). عشريّه در اسلام فقط مربوط به زكات غلّات چهارگانه است، به شرط اين كه با آب باران و قنات و مانند آن آبيارى شود و باید توجه نمود که با تحقق شرایط گفته شده، مکلف برای ادا نمودن زکات واجب شده بر خود، یک دهم آن را باید بابت زکات پرداخت نمایند و پرداخت این میزان، جایگزین پرداخت خمس نمی‌گردد.

4). نتیجه عمل به توجیه نورعلی تابنده این می‌شود که مقداری از حق اهل بیت(علیهم السلام) از آنها سلب می‌شود زیرا با توجیه او، تنها نصف خمس پرداخت می‌شود و طبیعتاً نیم دیگر خمس پرداخت نخواهد شد و این امر باعث می‌شود مشمول لعن امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) قرارگیرند. طبق توقیعی که محمد بن عثمان عمری سفیر خاص امام زمان(علیه السلام) به شیعیان رسانده است، امام زمان(علیه السلام) فرمودند که: «بسم الله الرحمن الرحيم‏ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ‏ عَلَى مَنْ أَكَلَ مِنْ مَالِنَا دِرْهَماً حَرَاما[5] به نام خداوند بخشاینده مهربان. لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر کسى که یک درهم حرام از مال ما بخورد.»

در نتیجه توجیه نورعلی تابنده نسبت به بدعت عشریه، بسیار سخیف بوده و نشانه بی اطلاعی او از ابتدایی‌ترین مسائل ادبیات عرب و احکام شرعی می‌باشد و با نص آیه قرآن کریم معارض است.

پی نوشت:

[1]. تابنده، سلطان حسین، نابغه علم و عرفان , چاپ تابان ، ۱۳۳۳ ، ص۲۰۳ ، ۲۰۴.

[2]. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي، دار الحديث،قم، اول، ق‏1429، ج‏1 ؛ ص142.

[3]. تابنده، نورعلی، گفتارهای عرفانی مجذوبعلیشاه ، ج هفتم، قسمت ۷۶، 2.

[4]. فراهیدی، خلیل بن أحمد، کتاب العین، ج 4، ص 205، باب خمس.

[5]. ابن بابويه، محمد بن على، كمال الدين و تمام النعمة، اسلاميه، تهران، دوم، 1395ق، ج‏2 ؛ ص522.