پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ دقت در تعامل حکومت فاطمیان با یهودیان، نکات بسیار روشنی از رفتار مسالمت آمیز همراه با احترام و آزادی را نشان می دهد. فاطمیان که از شیعیان اسماعیلی هستند، توانستند در سال 297ه.ق توسط عبیدالله المهدی، حکومت فاطمیان را در مغرب بنیان گذاری کنند. حکومت فاطمی در سال 356 ه.ق با تصرف مصر و شام و در ادامه حتی بخش هایی از عراق، بخش بزرگی از جهان اسلام را به کنترل خود درآورد. فاطمیان تا سال فروپاشی حکومت‌شان یعنی سال 567ه.ق، حکومت مقتدری برپا کرده بودند. در این دوران در قاهره، مراکز علمی و فرهنگی مانند «جامعة الازهر» برای آموزش علوم اسلامی با گرایش اسماعیلی تأسیس شد و آثار برجسته این مذهب نگاشته شد.

حکومت فاطمیان از لحاظ جغرافیایی در سرزمین هایی بود که اهل کتاب در آن فراوان می زیستند. دقت در تعامل این حکومت با اهل کتاب، بیانگر رفتار مسالمت آمیز همراه با احترام و آزادی بوده است. با توجه به اینکه اینکه قاهره مدت زیادی پایتخت حکومت فاطمیان بوده است، به وضعیت یهودیان در مصر می پردازیم.

حضور یهودیان در مصر دارای سابقه طولانی است. در مقاطع مختلف تاریخ، تعداد یهودیان در مصر کم و زیاد می شده است. در دوره حضور مسلمانان در مصر تعداد یهودیان نسبت به مسلمانان و مسیحیان کمتر بوده است. بر اساس بعضی از گزارش ها تعداد یهودیان در زمان ورود اسلام به مصر، در قاهره 7 هزار نفر، در اسکندریه 3 هزار نفر، در شهرهای دلتا نزدیک به 3 هزار نفر، در شهر صعید 600 نفر یهودی زندگی می کردند.(1)

یهودیان مانند مسیحیان در مصر در عهد اسلامی با گشایش و آزادی زندگی می کردند و مسلمانان در امور دینی آنها دخالتی نداشته و حتی به آنها اجازه ساختن کنیسه دادند و یهودیان اجازه برگزاری مراسمات و اعیاد دینی خود را داشته اند و حتی مسلمانان نیز در این مراسمات شرکت می کردند.

به علت رفتارهای مناسبی که در عهد «طولونی» با یهودیان صورت می گرفت، عده زیادی از آنها مسلمان شدند. طولونی اهتمامی به گرفتن جزیه از یهودیان نداشته اند. تعداد زیادی از یهودیان به ریاست عالی مراکز مالی حکومت طولونی ها دست پیدا کرده اند.

در دوران «اخشیدی» ها نیز وضعیت به همین صورت بود و حتی یهودیان در این زمان، دادگاه های خاص به خودشان داشتند، اگر چه می توانستند به دادگاه های اسلامی مراجعه کنند.(2)

در عصر فاطمی ها تسامح و تساهل نسبت به یهودیان مانند مسیحیان در سطح بالایی بود. بعضی از یهودیان در این دوران مخصوصاً در زمان «العزیز بالله» و «المستنصر»، به بالاترین مقامات از جمله وزارت دست پیدا کردند.

العزیز بالله والی خود را در شام ابراهیم ابن الفرار قرار می دهد که فردی یهودی است. در زمان «الحاکم بامرالله» از سال 436 تا 439 ه.ق شخصی به نام «ابونصر صدقه بن یوسف» یهودی، عهده دار وزارت در قاهره می گردد.(3)

بنابراین این گونه وقایع به خوبی بیانگر آن است که یهودیان در دوران فاطمیان دارای وضعیت مناسب دینی، اقتصادی و سیاسی بوده اند.

پی نوشت:
(1). آدام متز، تمدن اسلامی در قرن چهارم، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم، 1388، ص 52
(2). علی حسنی الخربوطلی، الاسلام و اهل الذمه، القاهرة: المجلس الأعلی للشئون الاسلامیه، 1969م، ص 218
(3). همان، ص 219