پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در قسمت پیشین به وضعیت مناسب حیات دینی، اجتماعی و اقتصادی یهودیان در اندلس پرداخته شد و در این قسمت به موقعیت مناسب سیاسی یهودیان در اندلس در دوران امویان اشاره می شود.

در این دوران، یهودیان دارای حقوق مساوی و آزادی کامل سیاسی بودند. خاخام های یهودی آزادانه شعائر خود را در معابد و کنیسه ها انجام می دادند.(1)

موقعیت یهودیان از نظر سیاسی در اندلس دارای فراز و فرودهایی است که اوج آن در عهد حکومت عبد الرحمن سوم(۹۱۲- ۹۶۱ م) می باشد. در این زمان پای یهودیان به دربار حکومتی باز شد.

حِسْدای بن شپروت(۹۱۵- ۹۷۰م) به مقامات عالی دولتی دست یافت. او وزیر اعظم و پزشک دربار نخستین خلیفه اسپانیا یعنی عبد الرحمان سوم و جانشین او حَکَم(۹۶۱- ۹۷۶م) بود.(2) حِسْدای ابتدا تحصیلات خود را در رشته طب به پایان برد و به خدمت دربار خلیفه اموی اندلس در آمد. وی در سال های بعد به مشاغل مالی، سیاسی و دیپلماتیک وارد شد و مأموریت های مهمی را در امپراتوری بیزانس و روم و دربار شاهان مسیحی لئون وناوار در شمال اسپانیا به انجام رسانید. در این زمان حسدای از سوی خلیفه رسماً به ریاست یهودیان منصوب شد.(۳)

 موقعیت خوب سیاسی حسدای برآمده از دو عامل بود، نخست، دانش پزشکی، که او را به دربار خلیفه وارد کرد و دوم، آشنایی حسدای با زبان لاتین است که در آن زمان، زبان بین المللی در اروپا در نامه نگاری و امور سیاسی به حساب می آمد.(4) حسدای نه تنها از موقعیت خویش برای حفظ موقعیت یهودیان اسپانیا استفاده می کرد، بلکه از آن برای دفاع از یهودیان دیگر مناطق نیز کمک می گرفت؛ برای مثال او نامه ای عبری به هلنا، همسر امپراتور بیزانس از قسطنطین هفتم نوشته و از او درخواست کرده که از یهودیان بیزانس در مقابل ظلم و ستم حمایت کند.(5)

از دیگر یهودیانی که به دربار مسلمانان راه یافت، سموئيل نقيد(اسماعیل بن نغريله) بود. او مرد ادیب و فرهیخته ای بود که مورد توجه ابن العريف، كاتب وزير غرناطه قرار گرفت و در سال ۴۱۱ه.ق به دستگاه ابو العباس، وزير غرناطه راه یافت. در ادامه، او مورد توجه حبوس بن زاوی بن زبیری امیر بربر غرناطه قرار گرفت و در حوالی سال ۴۱۷ه.ق به عنوان وزیر غرناطه انتخاب شد.(6)

یک سال بعد یهودیان اندلس او را به عنوان نقید خود برگزیدند. او به مدت ۱۸ سال از زمان حکومت بادیس(۴۳۰- ۴۶۶ه.ق) جانشین حبوس، منصب وزارت را بر عهده داشت. در کل، او به مدت ۳۰ سال در منصب وزارت غرناطه بود. او در عهد بادیس فرماندهی ارتش غرناطه را نیز به دست گرفت.

او علاوه بر حمایت از شعر عبری و تحقیقات تلمودی، یکی از متفکران و شاعران یهودی عصر خود می باشد که دیوان او موجود است.(7) او همچنین مقدمه ای بر روش شناسی تلمود نگاشت که هنوز به عنوان اثری معتبر تلقی می شود.(8)

با اینکه او در دولت اسلامی به وزارت رسید، در دل به دشمنی با مسلمانان می کوشید و کتابی به نام الإبانه به زبان عربی تألیف کرد.(9)

علاوه بر اینها، افراد دیگری چون ابراهیم نامی در دربار غرناطه خدمت می کرد. همچنین اسحاق بن حسدای و ابوالفضل بن حسدای در دربار بنی هود در سرقسطه و ابراهیم بن مهاجر در دربار بنو عباد در اشبیلیه خدمت می کردند و افرادی همچون موسی بن عزراء عنوان صاحب الشرطه داشتند.(10)

بنابراین در دوران امویان در عرصه سیاسی ما شاهد ورود جدی یهودیان به مقامات عالی دربار حکومت مسلمانان در اندلس هستیم. طبیعی است که با وجود این افراد در حکومت، یهودیان از آزادی و آرامش خوبی برخوردار باشند و با آسایش خاطر به زندگی دنیوی و دینی خود بپردازند و درصدد نشر و گسترش فرهنگی یهودی برآیند.

پی نوشت:
1. ایزیدور اپستاین، یهودیت بررسی تاریخی، ترجمه بهزاد سالکی، تهران: موسسه حکمت و فلسفه، 1385، ص ۲۳۲
2. همان
3. سلمی خضرا جیوسی، میراث اسپانیای اسلامی، گروه مترجمین، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی، 1380، ج ۱، ص 328؛ ژوزف ماک کاپ، عظمت مسلمین در اسپانیا، ترجمه ابوالقاسم فیضی، اصفهان: تأیید، 1326، ص 196؛ یونس حمامی لاله زارو همکاران، فرهنگ و بینش یهود، چاپ چهارم، تهران: انجمن کلیمیان، 1382، ص 8
4. Schocken Book, Cecilroth, A History Of The Jews, New York, 1970, P. 158- 159.
5. سلمی خضراجیوسی، میراث اسپانیای اسلامی، ج ۱، ص ۳۲۸
6. Schocken Book, Cecilroth, A History Of The Jews, P. 160- 161.
7. عبدالله شهبازی، زرسالاران یهودی و پارسی، استعمار بریتانیا و ایران، تهران: موسسه مطالعات سیاسی، 1377، ج ۱، ص ۴۸۲- ۴۸۳؛ سلمی خضراجیوسی، میراث اسپانياي اسلامی، ج ۱، ص ۳۲۹ 
8. ایزیدور اپستاین، یهودیت بررسی تاریخی، ص ۲۳۳
9. عبدالله شهبازی، زرسالاران یهودی و پارسی، استعمار بریتانیا و ایران، ج۱، ص ۴۸۴ 
10. سلمی خضراجیوسی، میراث اسپانیای اسلامی، ج ۱، ص ۳۲۹