پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ سید ابوالفضل برقعی که یکی از سران جریان قرآن بسندگی شیعه است، در یکی از کتب خود پیرامون معنای دعا و توسل، توسل به غیر خدا را شرک دانسته و در رد دعاهای وارده در کتاب معتبر شیعه می‌ نویسد: «اما دعای شرعی، عبارت است از عبادت و خواندن آن مدعو غيبی، كه فقط خدا باشد و در اين عبادت مانند ساير عبادات، نبايد به احدی غیر از خداوند توجه كرد وغير خدا را شريک کرد؛ زیرا عبادت مخصوص ذات پروردگار است و لذا آيات بسيار در قرآن آمده كه غير خدا را مخوانيد و خواندن غير خدا را شرک دانسته است. چنانچه خدا در سوره کهف می‌ فرماید: «قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ  فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا [کهف/110] بگو: جز این نیست که من مانند شما بشری هستم (ادعای احاطه به جهان‌های نامتناهی و کلیه کلمات الهی نکنم، تنها فرق من با شما این است) که به من وحی می‌ رسد که خدای شما خدای یکتاست؛ پس هر کس به لقای (رحمت) پروردگارش امیدوار است باید نیکوکار شود و هرگز در پرستش خدایش، احدی را با او شریک نگرداند.»[1]

در پاسخ به این ادعای برقعی باید گفت که:
اولاً: «عبادت» عبارت است از نهایت ذلت و خضوع، در برابر كسى است كه اعتقاد به الوهیت او داشته باشیم و یا او را فاعل استقلالى بدانیم. بنابراین، عبادت دو ركن دارد:
1- نهایت ذلت و خضوع.
2- اعتقاد به الوهیت یا فاعلیت استقلالى بدون وابستگی.
هرگاه یكى از این دو ركن نباشد، دیگر مفهوم عبادت و پرستش صدق نمى‌ كند.

در هنگام توسل و دعا، دعا کنندگان، اولیاء الهى را نه «الله» مى‏ دانند و نه اعتقاد به ربوبیت و فاعلیت استقلالى آنان دارند؛ بلكه به نظر آنها، هرگونه فاعلیت‏ و تأثیرگذارى اسباب و واسطه‏‌هاى فیض، وابسته به اذن، اراده و قدرت خداوند است.[2]

ثانیاً: خداوند خود به فرشتگان فرمان داده است كه در مقابل آدم سجده كنند؛ «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ [بقره/34] و چون فرشتگان را فرمان دادیم که بر آدم سجده کنید، همه سجده کردند مگر شیطان که ابا کرد و تکبر ورزید و از فرقه کافران گردید.»

یا فرزندان را به نهایت خضوع و تذلل در برابر والدین دستور داده است. «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا[اسراء/24] همیشه پر و بال تواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان بگستران و بگو: پروردگارا! چنانکه پدر و مادر، مرا از کودکی (به مهربانی) بپروردند؛ تو در حق آنها رحمت و مهربانی فرما.» بدیهى است كه این اعمال، عبادت و پرستش غیر خدا محسوب نمى‌‏شوند، وگرنه خدا امر به آنها نمى‏‌كرد.

همچنین خداوند خود در قرآن مجید انتخاب وسیله و توسل را جایز دانسته، بلکه به آن سفارش کرده است و می فرماید: «یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إتَّقُوا اللَّهَ وَ إبْتَغُوا اِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَ جَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ [مائده/35] ای کسانی که ایمان آورده‌اید! تقوای الهی پیشه کنید و وسیله‌ای برای تقرب به خدا بجویید و در راه او جهاد کنید! باشد که رستگار شوید.»

در آیه مذکور واژه «وسیله» به صورت مطلق آمده است؛ یعنی هر چیزی که مورد توجه و پسند خدا باشد، می تواند وسیله قرار گیرد. ممکن است این وسیله از نوع افعال باشد، مانند نماز، روزه، حج، جهاد، یا از انواع اشخاص باشد، مانند انبیاء و اولیاء خدا، یا از نوع اشیا باشد، مانند کعبه، حجرالاسود، مقام ابراهیم و قرآن؛ خلاصه هر چیزی که ما را به خدا نزدیک کند و ما را به یاد خدا بیندازد، می‌تواند وسیله قرار گیرد.

پی‌نوشت:
[1]. برقعی، ابوالفضل، دعا، اداره تحقیقات اسلامی، ص15-17.
[2]. سایت پایگاه تخصصی وهابیت پژوهی وجریان های سلفی، (توسل  و عبادت)

نویسنده محسن زمانی