پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شیخ مفید یکی از بزرگترین عالمان، قرن چهارم و اوایل قرن پنجم است. این دو قرن یکی از مهمترین دوره ها در تاریخ تصوف به شمار می‌رود. شخصیتهایی بزرگ صوفیه در این عصر برآمدند و به نشر عقاید و افکار و طریقت خویش پرداختند.[1]

شیخ مفید ازجمله علمایی است که به مبارزه با انحرافات صوفیان پرداخته و در این زمینه صاحب کتابی به نام "الرد علی الحلاج" بود که متأسفانه این کتاب از بین رفته است، ولی ذکر آن به وسیله ابن حمزه، شاگرد شیخ طوسی در "الهادی الی النجاه من جمیع المهلکات" آمده است. [2]  

مرحوم شیخ حر عاملی صاحب کتاب وسائل الشیعه در کتابی به نام الاثنی عشریه، روایاتی در انکار و نکوهش تصوف آورده که بسیاری از این روایات را از شیخ مفید نقل کرده است.

وی درباره مبارزه شیخ مفید با مسلک تصوف می‌نویسد :«تمام شیعیان، فرقه های صوفیه را انکار نموده اند و از امامان خویش احادیث بسیاری در نکوهش آنان نقل کرده اند و علمای شیعه کتابهای بسیاری را در ردّ این فرقه و اثبات کفر آنان تألیف نموده اند که از آن جمله کتاب شیخ مفید در ردّ اصحاب حلاج است که در آن آمده است : صوفیه در اصل دو فرقه حلولیه و اتحادیه می باشند.» [3]

اگرچه کتاب "الرد علی الحلاج" به دست ما نرسیده ولی کتابهایی که درباره صوفیه نگارش یافته، اقوال شیخ مفید را در رد بر صوفیه از کتاب "الرد علی اصحاب الحلاج" نقل کرده اند. کما اینکه برخی از روایات رد تصوف را از شیخ مفید نقل کردند.

حدیث مشهور از امام هادی (علیه السلام) درباره ذکر گفتن صوفیان توسط شیخ مفید نقل شده که به سند صحیح از امام علی النقی (علیه السلام) روایت کرده است؛ محمد بن حسین بن ابی الخطاب می‌گوید: «در خدمت امام علی النقی (علیه السلام) در مسجدالنبی بودم که در آن حال جمعی از اصحاب آن حضرت شرفیاب حضور شدند و در میان ایشان ابو هاشم جعفری نیز بود که او مردی بسیار بلیغ و باکمال بود و در نزد آن حضرت مقام و منزلت عظیمی داشت و چون اصحاب در کنارش قرار گرفتند ، به ناگاه جمعی از صوفیه داخل مسجد شدند و حلقه زدند و مشغول ذکر گردیدند. حضرت فرمودند: «به این حیله گران اعتنا نکنید زیرا جانشینان شیاطین و خراب کننده قواعد دین می باشند . زهد ایشان برای راحتی بدنهایشان و تهجّد و شب زنده داریشان برای صید کردن عوام است . عمری را در گرسنگی به سر برند تا عوام و نادانی را مانند چهارپایان پالان کنند و زین بر پشت آنان گذارند.» [4]

همچنین شیخ مفید حدیثی نقل میکند که ابی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه و او به چند واسطه از ابالحسن (علیه السلام) درباره صوفیه سؤال کرد. امام(علیه السلام) فرمود: «کسی قائل به تصوف نمیشود مگر از روی خدعه و مکر یا جهالت یا حماقت؛ اما اگر کسی از روی تقیه خود را صوفی بنامد، تا از شرّ آنها در امان بماند بر او گناهی نیست؛ به شرط آنکه به چیزی از عقاید باطلشان قائل نشود.» [5] صاحب کتاب حدیقه الشیعه می‌گوید: «شیخ مفید و ابن بابویه و ابن قولویه قائلند که این جمعیت گمراه (صوفیه)، در زمره غالیان اند.» [6]

در بین علمای شیعه، شیخ مفید در مبارزه با تصوف ازجمله متقدمان این عرصه به شمار میرود که نقل کننده بسیاری از روایات در مذمت تصوف و برملا کننده بسیاری از انحرافات عملی و عقیدتی در تصوف است.

پی نوشت:
[1]. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، امیرکبیر، 1356، چاپ پنجم، ج 1، ص 255
[2]. عبدالرحمن بدوی، تاریخ تصوف اسلامی، مترجم افتخار زاده محمود رضا، نشر افراز، 1389، ص 67
[3]. شیخ حر عاملی، رساله الاثنی عشریه، انتشارات انصاریان، ص53
[4]. شیخ عباس قمی، سفینه البحار، انتشارات تهران، ج 2، ص 58
[5]. شیخ حر عاملی، رساله الاثنی عشریه، انتشارات انصاریان، ص 30 و 33
[6]. همان، ص 68