پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ گذر تاریخ همواره نشان دهنده هم‌نوایی صوفیه با خاندان بنی امیه و بنی‌عباس بوده است و در این راستا برخی از صوفیه، از قرون اول تا به حال هرکدام به نحوی به طرفداری و یا تعریف و تمجید از خلفای بنی امیه و بنی‌عباس پرداخته‌اند. حسن بصری ازجمله مشهورترین صوفیان در همراهی و هم‌نوایی و ارادت و سینه‌چاکی نسبت به این خلفا است. از طرف دیگر زاویه داشتن این شخص با ائمه اطهار (علیهم السلام) و اعتراض به ایشان بارها در کتب تاریخی ضبط و ثبت شده است.
حسن بصری منصب فتوا و قضاوت را در دربار حجاج قبول کرده و درباره وجوب اطاعت از حاکمان بنی‌امیه می‌گوید: «دین جز با آنان پا نمی‌گیرد هرچند ظلم و جور کنند. به خدا اصلاحاتی که خداوند به دست آنان (بنی‌امیه) انجام می‌دهد بیش از فسادهایشان است.» [1] این سخن نشان دهنده عمق کینه و دشمنی حسن بصری با ائمه اطهار (علیهم السلام) را نشان می‌دهد که معتقد است برپایی و قوام اسلام فقط توسط بنی امیه صورت می‌گیرد. البته این ارادت و سینه چاکی، نه‌تنها از طرف حسن بصری بوده بلکه کاملاً دوطرفه است و خاندان بنی امیه و خلفا و فرمانداران آن‌ها ارادت ویژه‌ای نسبت به حسن بصری داشته‌اند. تا جایی که حجاج بن یوسف ثقفی خون‌خوار، حسن بصری را یک مرد واقعی معرفی کرده و می‌گوید: «اگر می‌خواهید یک مرد حقیقی و واقعی را بشناسید به نزد حسن بصری بروید!»[2]
اما این هم‌نوایی و ارادت نسبت به خاندان بنی امیه و بنی‌عباس و از طرف دیگر زاویه داشتن با ائمه اطهار (علیهم السلام) تنها به حسن بصری اختصاص نداشته است. از صوفیان زیادی همچون سفیان ثوری در زاویه داشتن با ائمه اطهار (علیهم السلام) سخن به میان آمده است. در عصر امروزی نیز صوفیانی همچون یوسف مردانی از بزرگان سلسله صوفیه گنابادیه پا جای پای حسن بصری بزرگ سلف خود گذاشته و به مدح خلفای بنی امیه و بنی‌عباس پرداخته است. یوسف مردانی در سخنرانی خود درباره خلفای بنی امیه و بنی‌عباس می‌گوید: «بنی‌عباس همگی شیعه بودند... تمام خلفای بنی امیه و بنی‌عباس اهل علم، فضل و حدیث و آیات و اخبار بودند، چون بر محور اسلام حکومت می‌کردند!» [3] درواقع یوسف مردانی را باید آینه تمام نمای حسن بصری دانست. زیرا شیعه و اهل علم و فضل و حدیث دانستن بنی امیه و بنی‌عباس توسط یوسف مردانی، درواقع در راستای همان عمل حسن بصری در حقانیت بخشی به خلفای بنی امیه و بنی‌عباس است. سخنان او درواقع مؤید صحت خلافت آن‌هاست، زیرا حکومت بنی امیه و بنی‌عباس را بر محور اسلام و با تکیه بر فضل و دانش و آیات و روایات می‌داند. در حقیقت چهره‌ای که یوسف مردانی از بنی امیه و بنی‌عباس ترسیم می‌کند دقیقاً شبیه همان چهره معرفی شده از بنی امیه و بنی‌عباس توسط حسن بصری است.

پی‌نوشت:
[1]. سبحانی، جعفر، المذاهب الاسلامیه، نشر موسسه امام صادق (ع)، قم، 1388، ص 89
[2]. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ناشر دیجیتالی، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، ج 2، ص 246
[3]. سخنرانی یوسف مردانی، 25 / 2 / 1384