شعبة بن حجاج که نخستین کسى است که در عراق به تفتیش و بررسى وضع محدثان پرداخت و از راویان ضعیف و کسانى‌که احادیث‌شان مورد قبول نبود، کناره گرفت، ساکن بصره بود و احادیث او در صحیح بخارى و صحیح مسلم موجود است و دیگر کتب حدیثی اهل سنت نیز، به احادیثش استدلال کرده‌اند.
ابن خلکان در وفیات الاعیان[1] از قول نظر بن شمیل او را مدح کرده و برایش طلب رحمت نموده است.
ذهبی از ثوری نقل کرده است كه شعبة بن حجاج، امیرالمؤمنین در علم حديث بود، و شافعی نیز گفته است كه اگر شعبه نبود، كسی در عراق حديث را نمی‌شناخت.[2]

احمد بن حنبل از شعبة بن حجاج نقل می‌كند كه من رواياتی را در مورد علی بن ابی‌طالب، از ابن أبی ليلی شنيده‌ام كه اگر برای شما آن‌ها را نقل كنم، به خدا سوگند كه همه شما می‌رقصيد و هرگز آن‌ها را از من نخواهيد شنيد.
او در ادامه می‌گويد كه: «همين روايت را محمود بن غيلان برای من نقل كرده است، كه شعبه گفته كه اگر آن‌ها را نقل كنم، همه شما رافضی خواهيد شد. (عبدالله بن احمد بن حنبل) گفته: اين تعبير درست‌تر است.»[3]

بنابراین اگر خیانت علما در کتمان حقایق نبود، حقیقت‌جویان به‌راحتی به راه درست هدایت می‌شدند، اما روش عالمان اهل سنت در مواردی که نفع مذهبشان در آن نیست، کتمان حقیقت است.[4]

پی‌نوشت:

[1]. وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج2، ص469.
[2]. «وكان الثوري يقول شعبه أمير المؤمنين في الحديث وقال الشافعي لولا شعبه لما عرف الحديث بالعراق.» تذکرةالحفاظ، ذهبی، ج1، ص193.
[3]. حَدثنِي مُحَمَّد بن عبد الله قَالَ حَدثنَا أَبُو دَاوُد عَن شُعْبَة قَالَ لقد حَدثنَا الحكم عَن عبد الرَّحْمَن بن أبي ليلى عَن عَليّ بِشَيْء لَو حدثتكم لرقصتم وَالله لَا تسمونه مني أبدا.
وَحدثنَا بِهِ مَحْمُود بن غيلَان مثله وَقَالَ لترفضتم قَالَ أَبُو عَبْد الرَّحْمَن وَهُوَ أشبه.» العلل ومعرفة الرجال لأحمد، أحمد بن حنبل، ج3، ص354. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. «قاعده کتمان حقیقت در بین مورخین اهل سنت»