پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بسیاری از عالمان اهل سنت نظریه ابن حزم اندلسی اموی _ که به انکار فرزند امام حسن عسکری (علیه السلام) پرداخته و حضرت را عقیم دانسته است _ را رد کرده و بالعکس به فرزند داشتن حضرت و این‌که فرزند ایشان محمد بن الحسن المهدی است، اذعان کردند؛ هرچند که از میان این عالمان اهل سنت، تنها فقط تعداد معدودی، مهدی موعود بودن این فرزند را پذیرفتند و باقی آنان منکر مهدی موعود بودن ایشان هستند، چراکه می‌گویند ایشان چند سال پس از پدرش زنده بوده و سپس مرده است؛ ولیکن همین مقدار که اینان به تولد ایشان اذعان داشتند و گفتند که لقب ایشان مهدی است، تا اندازه‌ای تایید کننده‌ی سخن شیعه است، چرا که با شیعه در قول به این‌که محمد بن الحسن المهدی، متولد شده است، مشترک هستند، اما در این‌که محمد بن الحسن المهدی، همان مهدی موعودی که در آخر الزمان ظهور می‌کند و اکنون در قید حیات مادی و در پسِ پرده‌ی غیبت است، با شیعه اختلاف و تمایز دارند.

در مقالات قبلی[1] به سخنان و گزارشات برخی از عالمان اهل سنت، مانند ذهبی، ابن خلکان، ابن الازرق، ابوالفداء، ابن الوردی، ابن اثیر جزری، و عبدالملک عصامی، و ابن خشاب، گنجی شافعی، ابن حجر هیثمی، صفدی و فخر رازی، زرکلی، یافعی و سمرقندی مدنی و قرمانی _ که به تولد حضرت حجة بن الحسن العسکری (علیهما السلام) تصدیق نموده‌اند - اشاره کردیم و اکنون به برخی دیگر از این عالمان اشاره خواهیم نمود.

یاقوت حموی (م 626ق)

شهاب الدين أبوعبدالله ياقوت بن عبدالله رومی حموی مورخ مشهور اهل سنت، در کتاب «معجم البلدان» آن‌جا که از عسکر سامراء سخن به میان می‌آورد، می‌نویسد: «برخی از بزرگان به این شهر نسبت داده شدند از جمله‌ی آنان علی بن محمد الهادی، ... و پسرش حسن بن علی العسکری هستند. ... علی هادی در رجب 254 و فرزندش حسن در سال 260 وفات یافتند و در سامراء دفن شدند و قبور آنان در سامراء مشهور است و برای فرزندشان [مهدی] منتظَر در سامراء مشاهدی معروف وجود دارد.»[2] یاقوت حموی، حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) را فرزند امام حسن عسکری و امام هادی(علیهما السلام) می‌داند.

ابن حجر عسقلانی (م 852ق)

ابوالفضل شهاب‌الدین احمد بن علی بن محمد الکنانیّ العسقلانی، معروف به اِبن‌حَجَر عَسقلانی کِنانی مصری، از مورخین و علمای بزرگ حدیث و رجال و فقه شافعی و از فحول علمای اهل سنت است. وی در کتاب «لسان المیزان» امام حسن عسکری (علیه‌ السلام) را پدر حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) معرفی می‌کند و می‌نویسد: «... عسکری و او امام یازدهم از امامان شیعه امامیه و پدر محمد صاحب سرداب سامرا است.»[3]
وی در کتاب دیگرش به نام «زبدة تجرید الوافی بالوفیات» در ذکر نام «محمد بن الحسن» می‌نویسد: «محمد بن الحسن، امام منتظر، حجت، دوازدهمین امام، مشهور است که در سال 265 وفات یافته است.»[4]
پرواضح است که وفات یک شخص، متوقف بر آنست که از قبل، متولد شده باشد؛ پس این‌که ابن حجر گفته محمد بن الحسن در سال 265 وفات کرده است، اعترافی است به تولد امام و نیز صاحب فرزند بودن امام حسن عسکری(علیه‌ السلام).

شمس الدین محمد بن طولون (م 953ق)

ابوعبدالله شمس الدين محمد بن علی بن احمد بن علی بن خمارويه بن طولون الدمشقی الصالحی، عالم اهل سنت حنفی مذهب، در کتاب «الائمة الاثنی عشر» در مورد فرزند امام حسن عسکری (علیه‌السلام) می‌نویسد: «و امام دوازدهم، فرزند حسن بن علی العسکری، محمد بن الحسن است و او ابوالقاسم محمد بن الحسن بن علی الهادی بن محمد الجواد بن علی الرضا ... است. ولادت وی در روز جمعه نیمه شعبان سال 255 می‌باشد. آن‌گاه که پدرش وفات یافت عمر او پنج سال بود ...؛ شیعه می‌گوید: او در حالی‌که مادرش نظاره‌گر وی بود، داخل سرداب خانه پدرش شده و به سوی مادرش بازنگشته است و این واقعه در سال 265 اتفاق افتاده و عمر او در این هنگام نه سال بوده است. ابن ازرق در تاریخ «میّافارقین» گفته: او در ربیع الثانی سال 258 متولد شده و نیز گفته شده، او در هشتم شعبان سال 256 متولد شده است که این صحیح‌ترین قول است.»[5]

او سپس شعری را که خود گفته است می‌آورد و در انتهاء آن شعر همین محمد بن الحسن العسکری (علیهما السلام) را که اکنون در موردش سخن گفته، مهدی‌ای معرفی می‌کند که ظهور خواهد نمود. او می‌نویسد: «وقد نظمتهم على ذلك فقلت:
عليك بالأئمّة الاثنی عشر                من آل بيت المصطفى خير البشر
أبو تراب حسن حسين                    و بغض زين العابدين شين
محمّد الباقر كم علم درى                 و الصّادق ادع جعفرا بين الورى
موسى هو الكاظم وابنه عليّ             لقّبه بالرّضا و قدره عليّ
محمّد التّقيّ قلبه معمور                  على التّقى درّه منثور
و العسكريّ الحسن المطهّر              محمّد المهديّ سوف يظهر.[6]
بر تو باد که به امامان دوازده‌گانه توجّه کنی‏؛ اينان که از خاندان مصطفی، خير البشرند. ابوتراب و حسن و حسين‏ و زين العابدين که بُغض داشتن نسبت به او، زشت و ننگ است‏. محمّد باقر که چه قدر دانش‏‌ها را می‌‏دانست، و امام جعفر که به اين خصلت در ميان مردم معروف بود، يعنی، صادق. و موسی که کاظم و فرو برنده‏‌ی‌ غيض بود، و فرزندش علی که او را با لقبش رضا بخوان و او قدر و منزلتش بلند و والا است. و محمّد تقی که دلش به تقوا آباد است‏ و علی نقی که گوهرهايش پخش است، و حسن عسكری كه پاک و مطهر است و محمد مهدی که ظهور خواهد کرد.»

برزنجی شافعی (م 1177ق)

زین العابدین جعفر بن حسن بن عبدالكريم برزنجی حسينی مدنی شافعی، عالم و مفتی شافعی مذهب مدینه، در کتاب «جالية الكدر بذكر اسماء اهل بدر وشهداء احد السادة الغرر»، شعری در مدح اهل بیت (علیهم‌السلام) همراه با ذکر نام آن‌ها دارد که در آن شعر، وقتی به حضرت صاحب الزمان (عجل الله فرجه الشریف) اشاره می‌کند، می‌نویسد: «و به ختم امامان دوازده‌گانه، نجل رسول [فرزند پیامبر]، محمد، مهدی‌ ما، که خواهد آمد، امام منتظَر.»[7] شیخ عبدالهادی نجا الابیاری عالم مصری اهل سنت (متوفای 1305ق) در کتاب «العرائس الواضحة الغرر فى شرح المنظومة البدرية المسماة جالية الكدر» در شرح این مصرع از قصیده برزنجی می‌نویسد: «(وبختمهِمْ نجْلِ الرسولِ محمدٍ مهديِّنَا الاتِی الإمامْ المنتظَرْ) مقصود از (بختمهم) ختم ائمه دوازده‌گانه‌ای است که ذکر شد، یعنی آخرین آن‌ها. (نجل الرسول) یعنی فرزند با واسطه‌‌ی رسول است، زیرا او ابوالقاسم محمد فرزند ابی‌محمد حسن العسکری است که به مهدی و حجت و قائم و منتظر و صاحب الزمان لقب گرفته است.»[8] او سپس سخنان ابن صباغ مالکی در مورد غیبت و حیات امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) را ذکر می‌کند.
ممکن است کسی با مشاهده این اشعار برزنجی، بگوید که برزنجی، شیعه است نه سنی. در جواب گوییم: اتفاقاً در ادامه همین ابیات او ابیات دیگری می‌آورد که در آن به مدح عمر بن عبدالعزیز و نیز امامان چهارگانه اهل سنت یعنی ابوحنیفه و محمد بن ادریس شافعی و مالک بن انس و احمد بن حنبل می‌پردازد که این، نشان دهنده‌ی آنست که وی شیعه نیست.

شیخ محمد بلبیسی (م 1312ق)

شهاب الدین احمد بن احمد بن اسماعیل خلیجی حلوانی، عالم شافعی مذهب اهل تسنن، در اوصاف امام زمان (علیه‌السلام) با استفاده از احادیث مهدویت در منابع اهل سنت، منظومه‌ای پنجاه و پنج بیتی سروده و نام آن را «القطر الشهدی فی أوصاف المهدی» نهاده است. همین منظومه را شیخ محدث، محمد بن محمد بن احمد الحسینی البلبيسی شافعی (متوفای 1312ق) شرح نموده و نام آن شرحش را «العطر الوردی بشرح القطر الشهدی» گذاشته است.
حلوانی شافعی در بیتی از این منظومه در مورد نسب حضرت مهدی (علیه‌السلام) می‌‌نویسد:
«حسنیّ سبط الحسین أو العکس            و سبط العباس فهو أصیل.»[9]
بلبیسی در شرح این بیت می‌نویسد: «دلیلی برای زعم شیعه در این‌که مهدی، همان ابوالقاسم محمد بن الحسن العسکری است وجود ندارد و یکی از چیزهایی که زعم شیعه را رد می‌کند، روایت صحیحی است که می‌گوید: اسم پدر مهدی، با اسم پدر پیامبر یکی است در حالی‌که اسم پدر محمد حجت، موافق نام پدر پیامبر نیست و نیز این زعم شیعه را حدیث علی (علیه‌السلام) که فرمود: محل تولد مهدی در مدینه است، رد می‌کند، در حالی‌که محمد حجت در سامراء به سال 255 متولد شده است.»[10]
می‌بینیم که بلبیسی محدث اهل سنت تولد محمد بن الحسن را پذیرفته و آن را در سامراء و در سال 255 می‌داند.

شریف انس کُتُبی حسنی

ابوالحسن شریف انس بن يعقوب بن محمد إبراهيم بن محمد عبدالله الكُتبی الحسَنی الطالبی، نسب‌شناس و عالم معاصر اهل سنت مدینه، در کتاب «الاصول فی ذریة البضعة البتول» در مورد حضرت مهدی می‌نویسد: «محمد مهدی: و او محمد مهدی فرزند حسن عسکری بن علی الهادی ... است. کنیه او، ابوالقاسم و ابوعبدالله است و القابش حجت، خلف صالح، قائم، منتظَر، تالی، صاحب الزمان، و مشهورترینشان مهدی است، ... او به هنگام وفات پدرش پنج سال داشت، ... او در کودکی مخفی شد و اختفاء او و غیاب اخبار او و ناپیدا بودن وی بین شیعه و سنی، امری مسلم است. او در سامراء، در شب نیمه شعبان سال 255ق متولد شد و او تنها فرزند پدرش است و امام حسن عسکری (علیه السلام) غیر از او فرزندی از خود به جای نگذاشت، ... برخی از مورخین [مانند ابن حزم اندلسی] فرزند داشتن امام حسن عسکری (علیه السلام) را انکار کردند و این اطلاق در گفتار، موجب می‌شود که به نظر این مورخین اعتناء نشود چون فرزند داشتن حسن عسکری (علیه السلام) در مورد پسرش محمد مهدی، مسلّم و یقینی است.»[11] می‌بینیم که نسب‌شناس مشهور اهل سنت، سخن ابن حزم و کسانی را که به انکار تولد حضرت حجت (علیه السلام) پرداختند، غیر قابل اعتناء دانسته است.

عالمان اهل سنتی که به تولد حضرت حجت محمد بن الحسن المهدی (علیهم االسلام) اذعان و تصدیق نموده‌اند، بیش از حد تصور است که ما تنها به چند تن از آنان در طی چند مقاله اشاره داشتیم.

پی‌نوشت:

[1]. ر.ک: «اذعان ذهبی به تولد حضرت حجت(عجل الله فرجه)» و «اعتراف تنی چند از عالمان اهل سنت به تولد امام زمان شیعه» و «اعتراف برخی از عالمان اهل سنت به تولد حضرت حجة بن الحسن».
[2]. «عسكَرُ سامَرّا: ....وهذا العسكر ينسب إلى المعتصم، وقد نسب إليه قوم من الأجلّاء، منهم: علي بن محمد بن عليّ بن موسى بن جعفر بن محمد بن عليّ بن الحسين بن عليّ بن أبي طالب، رضي الله عنه، يكنى أبا الحسن الهادي ولد بالمدينة ونقل إلى سامرّا، وابنه الحسن بن عليّ ولد بالمدينة أيضا ونقل إلى سامرّا فسميا بالعسكريّين لذلك، فأما عليّ فمات في رجب سنة 254 ومقامه بسامرّا عشرين سنة، وأما الحسن فمات بسامرّا أيضا سنة 260 ودفنا بسامرّا وقبورهما مشهورة هناك، ولولدهما المنتظر هناك مشاهد معروفة». معجم البلدان، شهاب الدين أبو عبدالله ياقوت بن عبدالله الرومی الحموی(م626ق)، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، 1995م، ج4، ص123، متن کتاب.
[3]. «...يقال له: العسكري وهو الحادي عشر من الأئمة الإمامية ووالد محمد صاحب السرداب». لسان الميزان، أبوالفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلانی(852ق)، المحقق: عبد الفتاح أبو غدة، بیروت، دار البشائر الإسلامية، چاپ اول، الأولى، 2002م، ج2، ص460، رقم: 1865، متن کتاب.
[4]. زبدة تجرید الوافی بالوفیات، ابن حجر عسقلانی، محقق: شادی بن محمد بن سالم آل نعمان، بیروت؛ موسسة الریان، ج1، ترجمه 285.
[5]. «وثاني عشر ابنه محمد بن الحسن وهو ابو القاسم محمد بت الحسن ابن علي الهادي بن محمد الجواد بن علي الرضا بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علي زين العابدين بن الحسين بن علي بن ابي طالب رضي الله عنهم.... كاننت ولادته رضي الله عنه يوم الجمعه منتصف شعبان سنه خمس وخمسين ومائتين ولما توفى ابوه المتقدم ذكره رضي الله عنهما كان عمره خمس سنين.... أنّ الحجّة المذكور ولد تاسع ربيع الآخر سنة ثمان وخمسين ومائتين ، وقيل في ثامن شعبان سنة ستّ وخمسين ، وهو الأصحّ». الأئمة الاثنی عشر [ألشّذَراتُ الذّهَبیة فی تَراجِم الائمةِ الإثنی عَشَر عِندَ الإمامیة]، شمس الدين محمّد بن طولون، المحقق: الدكتور صلاح الدّين المنجّد، قم، منشورات الشريف الرضی، (افست از چاپ بیروت، دار بیروت و دار صادر)، ص117، متن کتاب.
[6]. همان، ص118، متن کتاب.
[7]. «وكـذا بفاطمـةَ التِـي فضلَـتْ        علَـى كُـلِّ النسـاءِ وقـلـدتْ عـقـدَ الفـخـرْ
أيضًـا وبالحسنيـنِ سبطَـىْ سيّـد             الكونيـنِ مــنْ بكسـائـهِ لهـمَـا سـتـرْ
وبعـمِّـهِ الـعـبَّـاسِ ثـــمَّ بنـجـلِـهِ              الـحـبـرِىِّ عـبــدِاللهِ نـبــراسِ الـفـكـرْ
وكــذا بـكــلِ الآلِ والأصـحــابِ            والأزواجِ والـعـمَّـاتِ ربَّـــاتِ الـخـفَـرْ
وعـلـيَّ السـجـادِّ مصـبـاحِ الـدُّجـى          وببـاقِـرٍ مــنْ للمـعـالِـمِ قَـــدْ بَـقَــرْ
وبصـادقٍ وبكاظـم ثـمَّ الرضَـا               مـنْ للمسـاجِـدِ والـمـدارِسِ قَــدْ عَـمَـرْ
والأمـجـديْــنِ نـقـيـهِـمْ وتـقـيـهِـمْ             والـعـسـكـريِّ أئــمَّــةٍ اثـنَـاعـشَــرْ
وبختمـهِـمْ نـجْـلِ الـرسـولِ محـمـدٍ          مهديِّـنَـا الاتِــي الإمــامْ المنتـظَـرْ
وكـذا بِبَاقِـى التابعيـنَ أولِـى التُقـى          والـعـادلِ الأمــويِّ سيـدنَـا عـمـرْ
وأبِـي حنيفـةَ وابـنِ إدريـس الفتـى          وبمـالـكٍ وبأحـمـدَ الأُســدِ الـغـررْ».
جالية الكدر بذكر اسماء اهل بدر وشهداء احد السادة الغرر، زین العابدین جعفر بن حسن بن عبد الكريم البرزنجی الحسينی المدنی الشافعی(م1177ق)، محقق: محمد العلوی المالکی الحسینی، اندونزی، دار السقاف، ص21.
[8]. «"وبختمـهِـمْ نـجْـلِ الـرسـولِ محـمـدٍ مهديِّـنَـا الاتِــي الإمــامْ المنتـظَـرْ" يقول-اي ختم الائمه الاثني عشر المذكورين اي اخرهم نجل اي ابن الرسول-ص- بالواسطه اذهو ابو القاسم محمد بن ابي محمد الحسن الخالص بن علي الهادي بن محمد الجواد ابن علي الرضا بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علي زين العابدين بن الحسين بن علي بن ابي طالب يلقب بالمهدي والحجة والقائم والمنتظر وصاحب الزمان قال صاحب الفصول المهمه كان عمره عند وفاة ابيه خمس سنين اتاه الله فيها الحكمه كما اتاها يحيى صبيا وله قبل قيامه غيبتان احدهما اطول من الاخرى اما الاولى فمن منذ ولادته الى انقطاع....». العرائس الواضحةالغرر فى شرح المنظومة البدرية المسماة جالية الكدر، الشيخ عبد الهادي نجا الابياری، ص112.
[9]. القطر الشهدی فی أوصاف المهدی، شهاب الدین احمد بن احمد بن اسماعیل حلوانی، بولاق مصر، مطبعة الامیریة، 1308ق، ص49.
[10]. «ومع ذلك لاحجة فيه لما زعمته الرافضه ان المهدي هو ابو القاسم محمد الحجة بن الحسن العسكری ومما يردّ علیهم ما صح ان اسم ابي المهدي يوافق اسم ابي النبي-ص- واسم ابي محمد الحجه لايوافق ذلك ويردّه ايضا قول علي كرم الله وجهه مولد المهدي بالمدينة ومحمد الجحة هذا انما ولد بسر من رأى سنة خمس وخمسين مأتان». القطر الشهدی فی أوصاف المهدی، شهاب الدین احمد بن احمد بن اسماعیل حلوانی، بولاق مصر، مطبعة الامیریة، 1308ق، همراه با شرحش «العطر الوردی فی شرح القطر الشهدی»، ص49.
[11]. «محمّد المهدي: وهو محمّد المهدي بن الحسن العسكري بن علي الهادي..... فالإمام المهدي اختفى في سنّ مبكّر، والأمر مسلَّم بين السنّة والشيعة على اختفائه وغياب أخباره وعدم ظهوره، فقد وُلِد المهدي بسرّ من رأى في ليلة النصف من شعبان سنة خمس وخمسين ومائتين من الهجرة النبويّة المباركة، وهو وحيد أبيه، لم يعقّب الحسن غيره، وقد أعقبه في آخر حياته..... وفي الصواعق المحرقة: وكان عمر المهدي عند وفاة أبيه خمس سنين، لكنّ الله آتاه فيها الحكمة، ويسمّى القائم المنتظر، قيل: لأنّه سُتر في المدينة وغاب فلم يُعلم أين ذهب....... ومن المؤرّخين مَن نفى عقب أبيه الزكي العسكري، وهذا إطلاق في القول بما يوجب أن لا يعتدّ به، فالحسن العسكري بن علي الهادي عقبه مسلَّم في ابنه محمّد المهدي». الاصول فی ذریة البضعة البتول، ابوالحسن الشریف انس بن يعقوب بن محمد إبراهيم بن محمد عبدالله الكُتبی الحسَنی الطالبی، مدینه منوره، دار المجتبى للنشر والتوزيع، چاپ اول، 1420ق-1999م، ص98-99.
تعبیر «سُرّ من رأی» به معنای شهر سامراء است.

نویسنده: مصطفی عباسی هرازی