پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در منابع روایی و عقلی، دلیلی بر اعتبار رؤیا در تشخیص مصداق حجت الهی وجود ندارد و نیز در میان متکلمان و فقهیان شیعه کسی خواب را، در کشف و یافتن حکم فقهی معتبر نمی‌داند.[1] پس با وجود سخت‌گیری عالمان شیعی در اثبات اصول عقاید با تمسک به ادله‌ی قطعی،[2]  به طریق اولی رؤیا در مسائل عقیدتی، مانند کشف حجت الهی و امام معصوم راهی ندارد. به عنوان مثال شیخ مفید (رحمةالله‌علیه) می‌فرماید: «باید توجه داشت که ما احکام دینی را به وسیلۀ رؤیا و خواب اثبات نمی‌کنیم.»[3]
فقیهان در ردّ استنباط احکام شرعی به وسیله‌ی خواب،[4] به روایتی از امام صادق استناد جسته‌اند: «... امام صادق فرمود: این گروه چه می‌گویند؟ عرض کردم: فدایت شوم، در چه موردی؟ فرمود: اذانشان و...، عرض کردم: می‌گویند که ابی‌بن‌کعب آن‌را در خواب دیده. امام فرمود: دروغ می‌گویند؛ زیرا «دین‌ الله» عزیزتر از آن است که در خواب دیده شود.»[5]
در توضیح این روایت باید گفت؛ اهل‌سنت در سبب تشریع اذان گفته‌اند: مردم مدینه برای آگاه شدن از وقت نماز مشکل داشتند و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با ایشان به مشورت پرداخت. پیشنهاد ناقوس و بوق و دفّ و روشن کردن آتش و نصب پرچم (که علامت نصاری و یهود و رومیان و مجوسیان بود) به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) داده شد، ولی ایشان آن‌ها را نپذیرفت و در حالی‌که حضرت (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با مشورت به نتیجه‌ای نرسیده بودند، عبدالله بن زید در رؤیا و یا بین خواب و بیداری فرشته‌ای را دید که به او اذان و اقامه را آموخت. سپس او این جریان را به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بازگو کرد و ایشان دستور دادند تا بلال آن‌را گرفته و برای اعلام وقت نماز بگوید.[6] اما اهل‌بیت (علیهم‌السلام) این سخن را نفی کرده و تشریع اذان را به وحی الهی دانسته‌اند.
با توجه به عمومیت عبارت (دین‌ الله) در کلام امام صادق (علیه‌السلام)، معنای روایت، تمام آموزه‌های دین، اعم از مسائل عقیدتی و فقهی بوده و نفی استفاده از رؤیا در این روایت آشکار بیان شده است. مقید نمودن این عبارت در مسایل فقهی نیز تأثیری بر استدلال ندارد؛ چرا که با توجه به این‌که رؤیا نمی‌تواند نقشی در استنباط احکام فقهی داشته باشد، به طریق اولویت در مسائل عقیدتی بی‌فایده است. از این‌رو علامه‌ی مجلسی پس از تأیید سند این روایت،[7] می‌فرماید: «دلالت می‌کند که با خواب نمی‌تواند احکام الهی را ثابت کرد.»[8]

پی‌نوشت:

[1]. الأصول الأصلیة و القواعد الشرعیة، سید عبدالله شبر، کتاب‌فروشی مفید، قم، ص 314.
[2]. ارشاد العقول الی مباحث الأصول، جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، 1424 ق، ج3، ص 316.
[3]. الفصول المختارة، شیخ مفید، قم، کنگره هزاره شیخ مفید، 1413، ص 130.
[4]. مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، علامه مجلسی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1404، ج15، ص 468.
[5]. کافی، شیخ کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407 ق، ج3، ص 483.
[6]. مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، علامه مجلسی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1404 ق، ج15، ص 468.
[7]. همان، ایشان در مورد سند چنین فرموده‌اند: «حسن. و روی مثله فی العلل بأسانید صحیحة.»
[8]. همان.

برای اطلاع بیشتر به، خواب پریشان، محمد شهبازیان مراجعه کنید.