پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در وجود انواع خواب برای انسان‌ها و از جمله رؤیای صادقه شکی نیست؛ اما آیا رؤیا می‌تواند حجت باشد؟ آیا رؤیا می‌تواند در تشخیص مصداق حجت الهی  به کمک ما بیاید؟ احمد بصری و اتباعش طبق ادعاهای خود به خواب استناد می‌کنند، و دلیل حجیت داشتن خواب را این آیه می‌دانند: «إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَٰٓأَبَتِ إِنِّى رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًۭا وَٱلشَّمْسَ وَٱلْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِى سَٰجِدِينَ* قَالَ يَٰبُنَىَّ لَا تَقْصُصْ رُءْيَاكَ عَلَىٰٓ إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا۟ لَكَ كَيْدًا ۖ إِنَّ ٱلشَّيْطَٰنَ لِلْإِنسَٰنِ عَدُوٌّۭ مُّبِينٌۭ. [یوسف/4-5] (به خاطر بیاور) هنگامی را که یوسف به پدرش گفت: پدرم! من در خواب دیدم که یازده ستاره، و خورشید و ماه در برابرم سجده می‌کنند! گفت: فرزندم! خواب خود را برای برادرانت بازگو مکن، که برای تو نقشه (خطرناکی) می‌کشند؛ چرا که شیطان، دشمن آشکار انسان است!»
خلاصه ادعای طرف مقابل چنین است:
الف) حضرت یعقوب نمی‌دانست که یوسف وصی و نبی بعد از اوست و این مهم را بعد از رؤیای یوسف به دست آورد.[1]
ب) برادران یوسف با این خواب می‌توانستند نبوت یوسف را بفهمند. در نتیجه خواب می‌تواند راه شناخت حجت الهی باشد.[2]

بررسی و نقد:

در مورد رؤیای حضرت یوسف نیز اشتباه در تفسیر آیه از سوی احمد البصری صورت گرفته است.

1. دلیلی نداریم که مراد از رؤیای یوسف (علیه‌السلام)، بشارت بر نبوت او باشد؛ بلکه بنابر تصریح قرآن کریم این رؤیا، پیش‌گویی واقعه‌ای خارجی بوده که همان تعظیم کردن برادران، پدر و خاله یوسف در شهر مصر و بر اوست. از این روست که در ادامه آیات، یوسف (علیه‌السلام) خطاب به پدر بزرگوار خود (پس از سجده ایشان و برادرانش) فرمود: «يَٰٓأَبَتِ هَٰذَا تَأْوِيلُ رُءْيَٰىَ مِن قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّى حَقًّۭا. [یوسف/100] پدر! این تعبیر خوابی است که قبلاً دیدم؛ پروردگارم آن را حقّ قرار داد!» این مطلب را روایتی از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیز تایید می‌کند و می‌فرماید: «امام باقر (علیه‌السلام) درباره تأویل این رؤیا فرمود: یوسف به زودی پادشاه مصر شده و پدر و مادر و برادرانش بر او وارد شدند... .»[3]

2. نه تنها دلیلی بر مستند بودن خواب حضرت یوسف (علیه‌السلام) برای وصایت در دست نیست، بلکه دلیل داریم که از بدو تولد حضرت یوسف (علیه‌السلام) حضرت یعقوب (علیه‌السلام) بنابر علم نبوت خود از آینده‌ی یوسف و وصایت او با خبر بوده و آن‌را به یوسف بشارت می‌دهد. شاهد بر این مطلب روایت مفضّل بن عمر است؛ او می‌گوید: «امام صادق (علیه‌السلام) به من فرمود: می‌دانی پیراهن یوسف (علیه‌السلام) چه بود؟ عرض کردم: نه. فرمود چون برای ابراهیم (علیه‌السلام) آتش افروختند، جبرئیل (علیه‌السلام) جامه‌ای از جامه‌های بهشت برایش آورد؛ او پوشید و با آن جامه گرما و سرما به ابراهیم زیانی نمی‌رسانید؛ هنگامی که مرگ ابراهیم فرارسید، آن را در غلافی نهاد و به اسحاق آویخت و اسحاق آن‌را به یعقوب آویخت و چون یوسف (علیه‌السلام) متولد شد، آن‌را بر او آویخت و دربازوی او بود تا امرش به آن‌جا که باید می‌رسید (به حکومت مصر رسید) و...»[4]

3. ادعای این مطلب، که برادران یوسف از راه خواب به نبوت او پی برده و تصمیم به قتل او گرفتند،[5] سخنی بی‌دلیل است که آیه‌ی قرآن و برخی از روایات، خلاف آن‌را بیان کرده‌اند.
آن‌چه از آیات و روایات به دست می‌آید، عنایت ویژه یعقوب (علیه‌السلام) به یوسف (علیه‌السلام) است. و این توجه و محبت پیش از دیدن خواب یوسف بوده است؛ و از طرف دیگر؛ ظاهر رؤیای دیده شده، صراحت در عظمت یوسف نسبت به برادرانش دارد، و این فهم اندک از رؤیای یوسف نیاز به علم تعبیر ندارد. در نتیجه حسادت برادران برانگیخته می‌شد و حضرت یعقوب با توجه به این فهم، یوسف (علیه‌السلام) را از بیان آن بر حذر داشت. در روایات و آیه‌ی شریفه، علت‌هایی بیان شده که هیچ اشاره به فهم نبوت از طریق رؤیا! و سپس حسادت به یوسف ندارد.

امام باقر(علیه‌السلام) می‌فرماید: «چهره یوسف بسیار زیبا بود و یعقوب او را بیشتر از فرزندان دیگرش دوست می‌داشت. از این‌رو برادران بر وی حسادت کرده و بنابر آیه قرآن چنین گفتند: هنگامی که [برادران او] گفتند: یوسف و برادرش نزد پدرمان از ما (که جمعی نیرومند هستیم) دوست‌داشتنی‌ترند. به‌یقین پدر ما در گمراهی آشکاری است.»[6] با توجه به آن‌چه گذشت، ادعای فهم نبوت یوسف (علیه‌السلام) به وسیله‌ی رؤیا، نه‌تنها دلیل ندارد، بلکه دلایلی برخلاف آن در کلام اهل‌بیت (علیهم‌السلام) وجود دارد.[7]

4. فقیهان در ردّ استنباط احکام شرعی به وسیله‌ی خواب، به روایتی از امام صادق استناد جسته‌اند: «... امام صادق فرمود: این گروه چه می‌گویند؟ عرض کردم: فدایت شوم، در چه موردی؟ فرمود: اذانشان و...، عرض کردم: می‌گویند که ابی‌بن‌کعب آن‌را در خواب دیده. امام فرمود: دروغ می‌گویند؛ زیرا دین‌ خدا عزیزتر از آن است که در خواب دیده شود.»[8] پس وقتی در احکام فقهی نمی‌توان به خواب استناد کرد به طریق أولی در اصل اعتقادی شناخت حجّت خداوند نمی‌توان به خواب استناد کرد.

پی‌نوشت:

[1]. بین یدی الصیحة، الانصاری، زکی، انتشارات انصار امام مهدی، بی‌تا، بی‌جا، ص 56 و 60.
[2]. احمد بصری، صوت، خطبه 5، محرم 1432. این صوت به صورت جزه نیز چاپ شده است.
[3]. تفسیر قمی، علی بن ابراهیم، قمی، دارالکتاب، قم، 1404ق، ج1، ص 340.
[4]. کافی، شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، دارالکتب الاسلامة، تهران،1407 ق، ج1، ص 232.
[5]. بین یدی الصیحة، الانصاری، زکی، انتشارات انصار امام مهدی، بی‌تا، بی‌جا، ص 56؛ جهت دیدن این روایت که یوسف رؤیایش را برای برادرانش بیان کرد. مراجعه کنید به؛ کتاب التفسیر، عیاشی، محمد بن مسعود، علمیه، تهران، 1380،  ج2، ص 169.
[6]. تفسیر قمی،  علی بن ابراهیم، قمی، دارالکتاب، قم، 1404ق، ج1، ص 340.
[7]. خواب پریشان، محمد شهبازیان، انتشارات فرهنگی حضرت مهدی موعود، 1394، قم، ص 44.
[8]. کافی، شیخ کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407 ق، ج3، ص 483.