پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ دیوبندیه مکتبی فکری مذهبی است، که در قرن دوازدهم هجری در شبه قاره هند به‌وجود آمد. دیوبندیه بر مبنای تفکر شاه ولی الله دهلوی در روستای دیوبندیه تاسیس شد.[1] این مکتب فکری مانند هر تفکر دیگری با فراز و فرودهایی همراه بوده است.
چنان‌چه گفته شد، خواستگاه اصلی مکتب دیوبندیه هندوستان است، کشوری که در قرن سیزدهم قمری تحت تصرف استعمار انگلستان به‌سر می‌برد؛ علمای مسلمان دیوبند، برای مبارزه با استکبار به‌فکر ساخت مدرسه‌ای افتادند و به این ترتیب مدرسه‌ای کوچک توسط مولانا قاسم نانوتوی در سال 1283 قمری ایجاد شد. این مدرسه در ابتدای شکل‌گیری از یک شاگرد و یک استاد تشکیل می‌شد.[2] اما طولی نکشید که همین مدرسه کوچک به یکی از بزرگ‌ترین مدارس جهان اسلام تبدیل شد، تا جایی که تا پایان حیات مؤسس (مولانا قاسم نانوتوی) به دوازده مدرسه تبدیل شد و روند رو به‌رشد آن ادامه پیدا کرد و در اواخر قرن بیستم میلادی، تعداد مدارس دارالعلوم دیوبند در آسیای میانه به ده هزار مدرسه رسید، که یک‌صد هزار نفر در آن مشغول به تحصیل بودند.[3]
اکنون شهرت دارالعلوم، جهانی شده و بعد از دانشگاه الازهر مصر، بزرگ‌ترین مدرسه در جهان اسلام به‌شمار می‌رود. مدرسه دارالعوم در کشورها و شهرهای مختلف شعبه دارد و افراد زیادی از جنوب آفریقا، کشورهای جنوب شرق آسیا، آسیای مرکزی، جنوب شرق ایران و به‌خصوص افغانستان در دارالعلوم مشغول به تحصیل هستند، اما متأسفانه این مدرسه به تدریج به گرایش سلفی نزدیک شده است و بعضاً برخی از علمای دیوبندیه که در این مدارس تحصیل کرده‌اند، به افکار وهابیت نزدیک شده‌اند.[4]
از میان مدارس دارالعلوم، مدارس پاکستان در اندیشه سلفی‌گری سرعت بیشتری داشتند، تا جایی که برخی از طلاب علوم دینی این مدارس از موسسان جماعت التبلیغ، سپاه صحابه و طالبان شدند.[5]

پی‌نوشت:

[1]. میبدی علی، دیوبندیه، انتشارات دارالاعلام، قم، 1394ش، ص11.
[2]. خلیل احمد سهارنپوری، المهند علی المفند، ترجمه: عبدالرحمن سربازی،  چاپ اول، 1394ش، ص18.
[3]. میبدی علی، دیوبندیه، انتشارات دارالاعلام، قم، 1394ش، ص28-29.
[4]. فرمانیان مهدی، پراکندگی سلفی گری وهابیت در جهان، رهپویان اندیشه، قم، 1395، ص44.
[5]. همان، ص46.

نویسنده: مجتبی محیطی