پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ با  کمال تأسف و با توجه به زمینه‌ای که عمر بن خطّاب برای کعب الاحبار فراهم کرد، بنا به نقل مزّی در کتاب تهذیب الکمال، شخصیت‌های بزرگی از صحابه و تابعین، از وی نقل روایت کرده‌اند؛ اشخاصی هم‌چون: «الأخنس بن خلیفة الضبی، أسلم مولی عمر بن خطاب، تبیع الحمیری جریر بن جابر الخثعمی، خالد بن معدان، روح بن زنباع، أبوالمخارق زهیر بن سالم السلولی، سعید بن المسیب، شریح بن عبید، عبدالله بن رباح الأنصاری، عبدالله بن زبیر، عبدالله بن ضمرة السلولی، عبدالله بن عباس، عبدالله بن عمر بن الخطاب ، عبدالله بن غیلان، عبد الرحمان بن مغیث، عطاء بن أبی رباح، مالک بن أبی عامر الأصبحی، محمد بن عبدالله بن صیفی، مطرف بن عبدالله بن الشخیر، معاویه بن أبی سفیان، مغیث بن سمی، ممطور أبوسلام الأسود، همام شیخ لعبد الغفور الواسطی، یزید بن خمیر الیزنی، یزید بن قوذر، أبو إبراهیم الردمانی، أبو رافع الصائغ، أبو سعید الحبرانی، أبو مروان الأسلمی والد عطاء بن أبی مروان، أبو هریره و ابن مواهن.»[1]

نکته قابل تأمل این‌که در جای دیگر بسیار کمتر دیده می‌شود، روایت صحابی از تابعی باشد؛ چرا که قاعده این است که نسل بعدی از نسل پیشین روایت کند، امّا درباره‌ی کعب‌الاحبار، قاعده بر عکس شده و برخی از صحابه، از این شخص یهودی تازه مسلمان که پیامبر را درک نکرده و در زمان ابوبکر مسلمان شده و در زمان عمر و با تمهیدات او به مدینه آمده، روایت می‌کنند: «ابوهریره، معاویه و ابن عباس از او (کعب‌الاحبار) روایت کرده‌اند و این‌گونه نقل روایت از باب روایت کردن صحابی از تابعی است، که امر نادر و شگفتی است.»[2]
ذهبی، از عالمان بزرگ رجالی اهل‌سنت، درباره کعب‌الاحبار یهودی و زمینه مناسبی که برای وی در میان صحابه، برای نقل روایات اسرائیلیات به‌دست آورد، می‌نویسد: «کعب‌الاحبار ... دانشمند آگاه یهودی مذهب بود، که پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و در دوران حکومت عمر بن خطّاب از یمن به مدینه آمد، مسلمان شد و از اسرائیلیات خود، برای صحابه نقل روایت کرد.»[3]
نکته تأسف‌بار دیگر درباره‌ی کعب‌الاحبار یهودی، این‌که ذهبی، عالم رجالی اهل سنت، کعب‌الاحبار یهودی را پیمانه علم و دانش معرفی می‌نماید: «کعب‌الاحبار، پیمانه‌ی مملو از علم و دانش بود.»[4]

این نقل‌ها به حدّی بوده که ابن کثیر، از عالمان اهل سنت نیز به این حقیقت اعتراف کرده و می‌گوید: «این‌گونه مضامین و روایات، برگرفته از یهود و نصارا می‌باشد که توسط کعب‌الاحبار و وهب بن منبّه، از صفحات کتاب‌های تحریف شده‌ی بنی‌اسرائیل گرفته و با تحریف و تبدیل نقل شده، در حالی‌که مسلمانان هیچ نیازی به این روایات نداشته و خود صحیح‌تر، با منفعت‌تر، واضح‌تر و بلیغ‌تر از این روایات را داشتند. خداوند از تقصیر آن‌دو بگذرد.»[5]

پی‌نوشت:

[1]. تهذیب الکمال، أبو الحجاج یوسف بن الزکی عبدالرحمن المزی، مؤسسة الرسالة، بیروت، ج 24، ص 189.
[2]. سیر أعلام النبلاء، ذهبی، مؤسسة الرسالة، بیروت، ج 3، ص 490.
[3]. همان، ص 489.
[4]. همان، ص 491.
[5]. تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، دارالفکر، بیروت، ج 3، ص 367.