پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از آیاتی که در منقبت مولای مسلمین حضرت علی (علیه السلام) آمده است، آیه ۲۴ سوره صافات است که به آیه سؤال، شهرت دارد. خداوند در این آیه فرمودند: «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ.[صافات/24] آن‌ها را متوقف سازید که باید بازپرسی شوند.» در آیات قبل، بیان شده که فرشتگان عذاب، ظالمان را به یک مکان مشخص کوچ می‌دهند و سپس به‌سوی جاده جهنم، هدایت می‌کنند. در همین هنگام خطاب می‌رسد که آن‌ها را متوقف سازید، چون باید مورد بازپرسی قرار گیرند.
اما سوالی که در بین مفسرین مطرح است، این است که باید به چه چیزی پاسخ داده شود و پیرامون چه چیزی باید پاسخگو بود؟
در کتب تفسیری نظرات مختلفی در این خصوص داده شده است و مفسران مصادیق مختلفی را بیان کرده‌اند، مثل: بدعت‌ها، اعمال زشت و خطاها، توحید و لا اله الا الله، نعمت جوانی و تندرستی و عمر و مال و مانند این‌ها.
اما آن‌چه که در منابع حدیثی و تفسیری فریقین بیشتر جلب توجه می‌کند، موضوع ولایت امیرالمؤمنین و اهل‌بیت (علیهم السلام) است. علمای شیعه بالاتفاق قائلند که موضوع مورد بازخواست، ولایت حضرت علی (علیه السلام) است.
علامه مجلسی در بحارالانوار به نقل از امالی شیخ طوسی، روایتی را از انس بن مالک از پیغمبر گرامی اسلام (صلی‌ الله ‌علیه ‌و ‌آله ‌و سلّم) نقل می‌کند: «اِذا کانَ یَوْمُ الْقِیامَةِ وَ نُصِبَ الصِّراطُ عَلَى جَهَنَّمَ لَمْ یَجُزْ عَلَیْهِ اِلا مَنْ کانَ مَعَهُ جَوازٌ فیه وَلایَةُ عَلیِّ بْنِ اَبی‌طالِب (علیه السلام).[1] روز قیامت هنگامی‌که صراط روی جهنم قرار داده شود، تنها کسانى از آن عبور می‌کنند که اجازه‌ای داشته باشند و در آن اجازه، ولایت علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) می‌باشد». اما در منابع اهل‌سنت نیز بسیاری از مفسرین و محدثین، این آیه را به ولایت حضرت علی (علیه السلام) تفسیر کردند، و روایاتی را از صحابی بزرگ مانند ابن‌عباس و ابوسعید خدری، نقل کردند.
1) إبن‌حجر هیثمی در «الصواعق المحرقة» روایتی را از ابوسعید خدری از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کند که حضرت فرمود: «وقفوهم إنهم مسئولون، عن ولایة علی.[2] مراد سؤال در آیه ولایت علی (علیه السلام) است.»
ابن حجر در ادامه می‌گوید: «قوله تعالى: وقفوهم إنهم مسئولون، أی عن ولایة علی و أهل البیت لأن الله أمر نبیه إن یعرف الخلق إنه لا یسألهم علی تبلیغ الرسالة أجراً إلا المودة فی القربى، و المعنى إنهم یسألون: هل والوهم حق المولاة كما أوصاهم النبی أم أضاعوها وأهملوها؟ .... فتكون علیهم المطالبة والتبعة.[3] رسول‌خدا فرمود: مراد از این آیه، تبعیت از ولایت علی (علیه السلام) است؛ چرا که خدا به رسولش دستور داد، مخلوقان بدانند که خدا از آن‌ها سوال نمی‌کند، در مورد تبلیغ وحی یا اجری دیگری! جز این‌که مودت و مهربانی و معنی «انهم یسالون» آن است که آن‌ها سوال می‌شوند درباره حق ولایت همان‌گونه که رسول خدا وصیت کرده است و آن را نادیده یا به فراموشی سپردند و در صورتی‌که بر آن‌ها مطالبه و تبعیت از علی (علیه السلام) بعد از رسول، واجب است.»
2) إبن‌بطریق در کتابش از ابونعیم روایتی از ابن‌عباس آورده است که گفته است: «فی قوله عزوجل: وقفوهم إنهم مسئولون، قال: عن ولایة علی بن أبی‌طالب.[4] مراد خداوند از (انهم مسؤلون) ولایت علی بن ابی‌طالب است.» ابن بطریق همین روایت را از ابوسعید خدری نیز نقل کرده است.[5]
3) حاكم حسكانی در کتاب شواهد التنزیل این روایات را جمع‌آوری کرده و برخی از آن‌ها را نقل کرده است. او در این کتاب به 9 روایت اشاره کرده است. که به‌خاطر اختصار به یکی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
حاکم حسکانی روایتی از سعید بن جبیر، از ابن‌عباس، از رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده است، که حضرت فرمود: «إذا كان یوم القیامة أوقف أنا و علیّ علی الصراط، فما یمر بنا أحد إلا سألناه، عن ولایة علی، فمن كانت معه و إلا ألقیناه فی النار، وذلك قوله: وقفوهم إنهم مسئولون.[6] رسول خدا فرمود: زمانی که روز قیامت برپا شد من و علی بر پل صراط می‌ایستیم، هیچ کس از ما عبور نمی‌کند مگر این‌که از او، از ولایت علی سؤال می‌کنیم، اگر ولایت داشتند، که عبور خواهند کرد و الا در آتش دوزخ انداخته خواهند شد.»
4) یکی دیگر از کسانی‌که شان نزول این آیه را حضرت علی دانست، عزالدین عبدالرزاق حنبلی، صاحب کتاب «كشف الغمة» است. او روایت ابوسعید را نقل کرده است که پیامبر اکرم فرمود: «قوله تعالى: وقفوهم إنهم مسئولون؟ مسئولون عن ولایة علی بن أبی‌طالب.[7] مراد خداوند از (انهم مسؤولون)، این است که از ولایت علی، از آن‌هاسؤال می‌شود.»
5) سبط بن جوزی در کتابش از مجاهد نقل کرده است که او گفته است: «قوله تعالى: وقفوهم إنهم مسئولون، عن ولایة علی.[8] مراد خداوند از (انهم مسؤولون)، سؤال از ولایت علی است.» در مورد این آیه روایات بسیار است که مجالی برای ذکر همه آن‌ها نیست. برای آشنایی و مطالعه بیشتر خواننده گرامی را به منابعی که مرحوم مقدس اردبیلی بیان کرده است ارجاع می دهم.
ایشان در کتاب حدیقة الشیعة در خصوص این آیه به چندین منبع مهم اهل سنت اشاره کرده است. از جمله: «تفسیر فخر رازی»، «تفسیر زمخشری»، «تفسیر طبری»، «تفسیر ابن کثیر» و کتاب «فرائد السمطین» جوینی و برخی منابع دیگر. که امید است با مراجعه به آن‌ها حجت بر همگان تمام گردد.[9]

پی‌نوشت:

[1]. امالی، شیخ طوسی، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت: ج1، ص296
بحارالانوار، علامه مجلسی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج8، ص68، ح11
[2]. الصواعق المحرقه، ابن‌حجر، دارالکتب العلمیة، بیروت: ص88
[3]. الصواعق المحرقة، ابنحجر، دارالکتب العلمیة، بیروت 89
[4]. خصائص الوحی المبین، ابن‌بطریق، وزارت ارشاد، تهران: ص142
[5]. خصائص الوحی المبین، ابن‌بطریق، وزارت ارشاد، تهران: ص143
[6]. شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت: ج2، ص162
[7]. کشف الغمة، عبدالرزاق حنبلی، دارالمرتضی، نجف: ص92
[8]. تذکرة الخواص، سبط بن جوزی، منشورات رضی، نجف اشرف: ص22
[9]. حدیقة الشیعة، مقدس اردبیلی، بنیاد محقق طباطبایی، تهران: ج1، ص144

نویسنده: محمد یاسر بیانی