پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از شبهه‌هایی که بر دلالت آیه ولایت (آیه ۵۵ سوره مائده) وارد می‌شود، استفاده از کلمه «الذین» به معنی «کسانی‌که» و ضمیر جمع «هُم» به معنای «آن‌ها» است، در حالی که مصداق آیه بنا بر نظر شیعه، فقط علی (علیه السلام) است، که یک نفر است نه چند نفر! آیه ولایت چنین است: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّـهُ وَرَ‌سُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَ‌اکِعُونَ [مائده/ ۵۵] ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی‌که ایمان آورده‌اند؛ همان کسانی که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند». در پاسخ، لازم است به چند نکته توجه شود:

وقتی روایات صحیح بلکه متواتر فریقین، دلالت می‌کند که در آن زمان فقط علی (علیه السلام)، چنین کاری را انجام داده‌ است، پس باید به دنبال نکته‌ای برای ذکر صیغه‌های جمع بود، نه اینکه دلالت آیه و شأن نزول آن را انکار نمود. زمخشری، مفسر بزرگ اهل سنت، می‌نویسد: «فإن قلت: کیف صح أن یکون لعلی (رضی الله عنه) واللفظ لفظ جماعة؟ قلت: جئ به علی لفظ الجمع وإن کان السبب فیه رجلا واحدا، لیرغب الناس فی مثل فعله، فینالوا مثل نواله، ولینبه علی أن سجیة المؤمنین یجب أن تکون علی هذه الغایة من الحرص علی آلبر والإحسان وتفقد الفقراء، حتی إن لزمهم أمر لا یقبل التأخیر وهم فی الصلاة لم یؤخروه إلی الفراغ من‌ها. [۱] اگر گفته شود: چگونه ممکن است که آیه در شأن علی (رضی الله عنه) باشد، در حالیکه الفاظ جمع آمده است؟ می‌گویم: برای آنکه مردم نیز به کار ایشان رغبت پیدا کنند و مثل ایشان عمل کنند. و نیز برای اینکه تنبیه دهد که رفتار مؤمنان باید طبق این هدف باشد که عبارت است از حرص بر نیکی و احسان به فقرا، تا آنجا که حتی اگر امری لازم بود که نمی‌شد به تأخیر انداخت، و آنان در نماز بودند، آن امر را تا اتمام نماز به تأخیر نیندازند.»

برخی نیز مثل صاحب مجمع البیان، نکته جمع آمدن را تعظیم و بزرگداشت حضرت دانسته‌اند. و چنین کاربردی در کلام عرب، مشهورتر از آن است که نیاز به استدلال داشته باشد.[۲] ممکن است قانونی به شکل کلی مطرح شود ولی فقط یک نفر مشمول آن قانون شود. چنین کاربردی کاملاً عرفی است. مثلاً اگر گفته شود: «کسانی‌که هم فقیه باشند و هم دارای سابقه امور سیاسی، می‌توانند رهبر ایران شوند»، ولی فقط یک نفر، هر دو شرط را داشته باشد، کسی نمی‌تواند، به این قانون یا به آن فرد، اعتراض کند، که قانون به‌صورت جمع آمده و تو فقط یک نفری! در آیه ولایت هم خداوند یک شرایط عمومی (ایمان، اقامه صلاة، دادن زکات در رکوع) مطرح نموده است، که فقط یک نفر در زمان نزول آن آیه، این شرایط را داشت. و به گواهی کتب شیعه و اهل سنّت، آن فرد امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بوده است.

در موارد زیادی در قرآن کریم، آیاتی به صورت جمع نازل شده‌اند که مصداق آن فقط یک نفر بوده است. علامه امینی (ره) ۲۰ مورد را در الغدیر ذکر نموده است.[۳] به‌طور مثال، تفاسیر اهل سنت درباره آیه «الذین قالوا إن الله فقیر ونحن أغنیاء [آل عمران/۱۸۱] آنان که گفتند خداوند فقیر است و ما غنی هستیم» نقل شده که حسن (بصری) گفته است که گوینده این کلام، حیی بن اخطب بوده است. و نیز عکرمه و سدّی و مقاتل و محمد بن اسحاق گفته‌اند، فنحاص بن عازوراء بوده است.[۴]

پی نوشت:

[۱]. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ زمخشری محمود؛ دار الکتاب العربی؛ بیروت؛ ۱۴۰۷ ه.ق. چاپ سوم؛ ج 1 ص ۶۴۹
[۲]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ طبرسی فضل بن حسن؛ انتشارات ناصر خسرو؛ تهران؛ ۱۳۷۲. چاپ سوم؛ ج ۳ ص ۳۲۷
[۳]. الغدیر؛ الشیخ الأمینی؛ چاپ: الرابعة؛ ۱۳۹۷ ه.ق/ ۱۹۷۷ م؛ دار الکتاب العربی، بیروت؛ ج ۳ ص ۱۶۳
[۴]. تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)؛ ابن کثیر دمشقی اسماعیل بن عمرو؛ دار الکتب العلمیة، ج ۲ ص ۱۵۵
الجامع لأحکام القرآن؛ القرطبی؛ تحقیق: أبو إسحاق إبراهیم أطفیش؛ ۱۴۰۵ - ۱۹۸۵ م؛ دار إحیاء التراث العربی، بیروت؛ ج ۴ ص ۲۹۴