پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اهل‌حق فاقد کتاب معتبری است که بدون کم و کاست، مورد تایید تمامی فرق باشد. اما کلام‌ها - که مجموعه اشعاری هستند که برخی گویش‌های کردی و یا احیانا ترکی سروده شده و "دفتر" نامیده می‌شوند – جای خالی کتب مقدس را برای ایشان پر کرده است. موضوع این کلام‌ها عبارت است از:
الف: افسانه‌ها و اساطیری که زمان آفرینش و یا وقایع دوره‌های هر یک از مظاهر الوهیت را به تصویر کشیده است. این افسانه‌ها و اساطیر به شدت تحت تاثیر اساطیر و افسانه‌های ایرانی و اسلامی قرار گرفته‌اند و هر یک از آن‌ها فلسفه عمل و یا اعتقادی را بیان می‌کنند و درواقع منشا دستورات مذهبی و اجتماعی اهل‌حق است. افسانه‌ها و اساطیر در مجموعه‌هایی جمع‌آوری شده‌اند که معروف‌ترین آن‌ها کلام‌های اهل‌حق هستند و آن‌ها را "نامه سرانجام" می‌نامند. مهمترین آن‌ها "خزانه" یا "کلام پردیوری" است که گزارش چهارمین تجلی الوهیت است و از شش بخش ترکیب یافته است که عبارتند از هفتوانه، دوره بارگه‌بارگه، دوره گلیمه کول، دوره چهل‌تن، دوره عابدین خرده سرانجام.
این کلام‌ها سخنان و اشعار منسوب به سلطان اسحاق و یاران او را دربردارند. تعلیمات سرانجام بالاترین سند مذهبی اهل‌حق است و برای ایشان چون وحی منزل مورد احترام است. اغلب افسانه‌ها و اساطیر سرانجام خام و غیرعلمی است، اما خواص اهل‌حق آن‌ها را رمز و اشاره می‌دانند. ایوانف در این باره می‌نویسد: «افسانه‌های آن‌ها دارای منطقی بچه‌گانه‌اند، کردها خود این حالت بچه‌گانه را با هوشیاری درک می‌کنند، اما این مساله از ارزش آن‌ها در پیش چشمانشان نمی‌کاهد».[1]
ب: سرودهایی که درواقع گزارش‌های ایمانی اهل‌حق و همچنین تجربه‌های دینی هستند. عده‌ای از بزرگان در این اشعار از دوه‌های پیشین خود در قالب‌های بشری یا غیر آن سخن گفته‌اند و اغلب آن‌ها در حالت مستی و جذبه سروده شده‌اند.
ج: عبادت و مناجات‌ها که به بزرگان اهل‌حق تعلق دارد و در مجالس جمع بعنوان ذکر جلی انتخاب و قرائت می‌شوند.
موضوع پاره‌ای از بخش‌های "سرانجام" پردیوری را سرودها و عبارات تشکیل می‌دهند که اغلب کلمه‌ها (سرانجام و دفترهای بزرگان اهل‌حق) به سده‌های سوم تا سیزدهم هجری منسوب‌اند که سینه به سینه و نسل به نسل نقل می‌شده‌اند. تاریخ کتابت قدیمی‌ترین نسخ خطی کلام‌ها به اواسط قرن سیزدهم هجری قمری می‌رسد. از این زمان کلام‌خوان‌ها –کسانی که در مجالس جم وظیفه قرائت کلام‌ها را به عهده دارند– به جمع‌آوری و کتابت کلام‌ها همت گماشتند. در برخی از این کلام‌ها در اختیار خاندان‌های مختلف است، اختلافاتی وجود دارد که به نوبه خود سبب اختلاف عقاید و مناسک ایشان است.
قسمت اعظم کلام‌های اهل‌حق اشعار موزون ده‌هجایی است که ریشه در سروده‌های ایران باستان دارد و بی‌شک بازمانده همان ملحوناتی (اشعاری که با الحان و مقامات موسیقی خوانده شود) است که شمس قیس رازی آن‌ها را "فهلویات"[3] خوانده و در منطقه کردستان(جبال) به آواز خوش بیان می‌شده است که خوش‌ترین آن‌ها "اورامانات" بوده است.[3]
نورعلی الهی کلام‌های اهل‌حق را به دو دسته تقسیم می‌کند؛ کلام‌های قدیم و کلام‌های جدید. به اعتقاد او سربند کلام‌های قدیم سه جنبه دارد. جنبه عبادت، جنبه حاجت و جنبه سرود و حال مستی و جذبه؛ و کلام‌های جدید مرکب از کلام‌های دوره تیمور تاکنون است و موضوع آن‌ها عبارت است از "سرود و حال و مستی و جذبه".[4]

منابع:

[1]. فرخ‌منش صحبت، مقدمه‌ای بر دین و روان با تاکید بر اهل‌حق، انتشارات کرمانشاه، چاپخانه نهضت، 1382 شمسی، ص238 به نقل از:
 Ivanow, w,op.cit, p.37
[2]. فهلویه: پهلوی، مؤنث فهلوی(فرهنگ فارسی معین )، کلمه یا جمله‌ای که به زبان پهلوی باشد، شعری که به یکی از زبان‌های محلی ایران - جز زبان ادبی و رسمی - به وزنی از اوزان عروضی یا هجایی سروده شده و بخشی از آن‌ها در قالب دوبیتی است. جمع آن فهلویات است.(فرهنگ فارسی معین ).
[3].ر.ک به: سلطانی محمدعلی، تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج 3، عبارات منقول از المعجم فی معابیر اشعار العجم.
[4].الهی نورعلی، آثارالحق، ج 1، ص 498

برای مطالعه بیشتر در این زمینه رجوع شود به فرخ‌منش صحبت، مقدمه‌ای بر دین و روان با تاکید بر اهل‌حق