پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ به دنباله‌ی اقدامات برخی صوفیان در معرفی بزرگان تصوف به عنوان شخصیت‌های صوفی شیعی، به عصر امامت امام رضا علیه السلام می‌رسیم. متصوفه مدعی ارتباط بعضی از صاحب‌‌نامان صوفی با حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه السلام شده‌اند، که مهمترین ایشان شخصی به نام معروف کرخی است. وی از صوفیان بغداد بوده و بسیاری از سلاسل صوفی، سلسله‌ی خود را به او می‌رسانند. ابومحفوظ معروف بن فیروز کوهی، مشهور به معروف کرخی است که جامی وی را از طبقه‌ی اول و از قدمای مشایخ می‌داند.[1]

برخی صوفیان مدعی شیعه دلیل تشیع معروف کرخی را ارتباط وی با امام هشتم علیه السلام بیان داشته‌اند که تذکره نویسان صوفی از جمله عطار نیشابوری و جامی این ارتباط را نقل کرده‌ و گفته‌اند که معروف به دست امام رضا علیه السلام اسلام آورده است. صوفیان وی را خادم و دربان منزل امام دانسته‌اند و در جریان مرگ او نقل می‌کنند که وی در اثر فشار و ازدحام جمعیتی که برای زیارت و ملاقات با امام هجوم آوردند، بیمار شد و در بستر افتاد و در سال 200 هجری قمری از دنیا رفت. بعضی از متصوفه حتی مدعی ارتباط او با امام کاظم و امام صادق علیهما السلام نیز شده‌اند.[2]

مطالب راجع به زندگی معروف کرخی و شرح حال وی، منحصراً مربوط به نگارش‌های صوفیان است که با مراجعه به آن مشاهده می‌کنیم که این داستان پر از تناقضات و اشکالاتی است که اساس ادعای صوفیه در مورد معروف کرخی و نیز اعتبار سلاسل منشعب از وی بنام معروفیه را زیر سوال می‌برد. در مورد سال ولادت معروف خبر نقل نشده و اگر صوفیه مدعی‌اند که وی در کودکی به دست حضرت اسلام آورده است؛ ادعای ایشان باطل خواهد بود. زیرا بنا بر تاریخ فوت او در سنه‌ی 200 هجری و 2 یا 3 سال قبل از شهادت امام رضا علیه السلام، او می‌بایست هفتاد یا هشتاد ساله باشد و با این حساب، او به هنگام مرگش، نزدیک به بیست سال از حضرت رضا بزرگتر بوده‌ است. صوفیان اتفاق نظر دارند بر این مطلب که وی در بغداد فوت شده و هم‌اکنون نیز بارگاه او در شهر بغداد شهرت دارد. بنا بر این نظر و داستان مرگ وی و شکستگی استخوانش در ازدحام جمعیت ملاقات کننده با امام هشتم علیه السلام؛ لازم می‌آید که امام در بغداد بوده باشند که این اتفاق برای معروف رخ می‌دهد. این در حالی است که هیچ منبع معتبری اعم از شیعه و سنی ورود حضرت رضا علیه السلام به بغداد را نقل نکرده است.[3]

از دیگر اشکالاتی که بر مدعیان ارتباط معروف با امام شیعیان مطرح می‌شود این است که، برای اولین بار ابوعبدالرحمن سلمی در طبقات این موضوع را مطرح کرده است که وی متهم به جعل روایت به نفع صوفیه است. خطیب بغدادی، مورخ و حدیث‌شناس عرب و نویسنده‌ی کتاب «تاریخ بغداد» در مورد وی می‌گوید که سلمی، شخصی غیر ثقه است و احادیث و مطالبی را برای صوفیه جعل می‌کند.[4] اگر قول خطیب بغدادی در رابطه با ثقه نبودن سلمی را هم نپذیریم، باز اشکالی بر نقل او وارد می‌شود و آن این موضوع است که سلمی روایاتش را به صورت مسلسل نقل می‌کند و در رابطه با داستان معروف، روایت را به صورت مرسل آورده که خود بر ضعف آن دلالت می‌کند.

مخالفت اهل بیت علیهم السلام با صوفیه نیز دلیلی دیگر بر رد این مدعاست. ائمه علیهم السلام با راه و مسلک تصوف به شدت مخالفت کرده و شیعیان را از ورود به این گروه بر حذر می‌داشته‌اند. بسياری از ثقات علمای شيعه به سند صحيح از بزنطی و اسماعيل بن بزيع که هر دو از بزرگان شيعه و از خواص آن حضرت بوده‌‏اند، از امام رضا عليه السلام روايت كرده‌‏اند كه فرمود: «من ذكر عنده الصوفيه و لم ينكر هم بلسانه و قلبه فليس منا ومن انكرهم فكانّما جاهد الكفار بين يدي رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم.[5] هر كس نزد او نام صوفيه ذكر شود و به زبان و قلب خود آنان را انكار نكند، از ما نيست. هر كس صوفيه را انكار كند، مانند كسی است كه با كفار در حضور رسول خدا صلی الله عليه و آله جهاد كرده است.»

با جمع‌بندی مطالب در می‌یابیم که صوفیان در انتساب معروف کرخی به امام رضا علیه السلام همان هدفی را پی‌گرفته‌اند که در انتساب حسن بصری و شقیق بلخی و بایزید بسطامی و... به اهل بیت علیهم السلام دنبال می‌کردند و آن هدف، توجیه اعتبار سلاسلی است که امروزه با ادعای تشیع مشغول فعالیت هستند.

منابع:

[1]. جامی، نفحات الانس، ص 46
[2]. سلطان حسین تابنده، نابغه‌ی علم و عرفان، ص 59
[3]. جز تاریخ یعقوبی که نقل او بسیار بعید و خلاف مشهور است. زیرا بعید به نظر می‌رسد که مامون مسیر شلوغی مانند بغداد را برای فراخوان امام به مرو انتخاب کرده باشد.(التاریخ، یعقوبی، ج2، ص448)
[4]. نسبت سلسله‌های صوفیه با ائمه آل البیت علیهم السلام، صدوقی سها، کیهان اندیشه، ش49 
[5]. شیخ عباس قمی، سفينة البحار، ج 2، ص57، خوئی، شرح نهج البلاغه، ج 4، ص304