پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ پدیده‌های تاریخی، تک بُعدی نیستند و برای فهم ابعاد گوناگون باید از علم کلام بهره بُرد. اما ترجیح مطلق گزاره‌های کلامی بر گزاره‌های تاریخی در مواردی موجب تحریف تاریخ خواهد شد. پس باید این ترجیح را مقیّد کنیم به اینکه گزاره کلامی، از جهتِ یقینی و یا ظنّی بودن، در سطحی بالاتر از گزاره تاریخی باشد. یا احتمال صدِق گزاره کلامی بیش از گزاره تاریخی باشد.[1] اما سران باستانگرا، اغلب از سر تعصب و جانبداری این مسئله عقلانی را نقض می‌کنند.

شاید عبارت بالا کمی سنگین بوده باشد. پس اجازه بدهید با مثال توضیح بدهم. باستانگرایان مرتجع و متحجر، در توهمات و تخیلات خود، یک گزاره کلامی (عقیدتی) برای خودشان بافته اند که: «کوروش خیلی مهربان بود. او مَرد خدا بود و عالی‌ترین مراتب اخلاقی و انسانی را به جهان بشریت نشان داد»! آنان این گزاره خیالی را «اصل» قرار دادند و با همین عقیده‌ی خام، گزاره‌هایِ قطعیِ تاریخی را جرح و تعدیل (تکذیب و تصدیق) می‌کنند. مثلاً وقتی به آنان می‌گوییم بر اساس اسناد تاریخی، کوروش در اوپیس حمام خون به راه انداخت و بسیاری از ساکنان شهر اوپیس را قتل عام کرد (در حالیکه مردم اوپیس، از خانه و ناموس خود دفاع می‌کردند)،[2] باستانگرایان در پاسخ به ما، همان گزاره‌ی خیالی را می‌آورند که کوروش خیلی انسان خوبی بود! چطور ممکن است مردم اوپیس را قتل عام کرده باشد؟! یعنی باستانگرایان از سر تحجر، گزاره‌های مستند تاریخی (مثل لشکرکشی‌ها و کشتارهایی که پادشاهان هخامنشی داشتند) را زیر پا می‌گذارند تا عقیده‌ی بی‌اساس و خیالی‌شان آسیب نبیند. 

یا آنان بر اساس خیالات و رؤیاهای‌شان مدعی اند که کوروش هخامنشی، پرچمدار عقل و خرد بود. اما وقتی به سران باستانگرا می‌گوییم که کوروش در منشور خود، معبد مردوک پرستی (گوساله پرستی) را آباد کرده؛ جهل و خرفات (گوساله پرستی و بت پرستی) را در بابِل ترویج کرد،[3] نمی‌پذیرند. یعنی برای اینکه آن باور خیالی‌شان آسیب نبیند، گزاره‌های قطعی تاریخی را لگدمال می‌کنند.

پی‌نوشت:

[1]. جواد سلیمانی امیری، منطق تأثیرگذاری باورهای کلامی بر تاریخ پژوهی، معرفت کلامی، سال یازدهم، شماره 2، پاییز و زمستان 1399، ص 157-176.
[2]. بنگرید: «قتل عام مردم اوپیس به دست کوروش هخامنشی»
[3]. بنگرید به: «کورش هخامنشی و پرستش مردوک»