پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در خصوص کیفیت و نحوه‌ی غیبت امام زمان (ارواحنا فداه) در بین علمای شیعه، دو قول وجود دارد. فرقه‌ی شیخیه بر خلاف علمای شیعه، اعتقادی را ابداع نموده که کسی قائل به آن نشده است. در این مقاله به خواست خداوند متعال به این موضوع می‌پردازیم.
علمای شیعه در خصوص کیفیت غیبت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) دو نظریه‌ی مختلف دارند: عده‌ای طبق استناد به روایاتی همچون «لا یری جسمه،[1] جسم حضرت دیده نمی‌شود.» و «فیراهم و لا یرونه [2] پس حضرت مردم را می‌بیند؛ ولی مردم ایشان را نمی‌بینند.» اعتقاد دارند مراد از غیبت امام زمان (روحی  و ارواح العالمین له الفداء) این است که جسم حضرت دیده نمی‌شود و از دیدگان مردم مخفی است. در مقابل عده‌ای طبق استناد به روایاتی همچون «یرونه و لا یعرفونه [3] مردم حضرت را می‌بینند؛ ولی نمی‌شناسند.» اعتقاد دارند که مراد از غیبت امام زمان (ارواحنا فداه) این است که جسم حضرت دیده می‌شود؛ اما کسی ایشان را نمی‌شناسد.[4]
در مقابل علمای شیعه، شیخ احمد احسایی و شاگردانش نظریه‌ی جدیدی را در دین اسلام ابداع و اختراع نموده که احدی غیر از خودشان قائل به آن نشده است. برخی منابع شیخی معتقدند که این نظریه‌ توانسته است تمام مشکلات مسأله‌ی غیبت حضرت را حل کند.[5] ما در ابتدا به بیان نظریه‌ی شیخیه و در پایان به نقد آن می‌پردازیم.
فرقه‌ی شیخیه برای تشریح نظریه‌ی خویش، جسم را به سه قسم «دنیوی، هورقلیایی و اخروی» تقسیم کرده است. مراد ایشان از جسم دنیوی، همین جسم مادی است که با چشم دیده می‌شود و قابل زوال، فرسودگی و کهنگی است و مرگ آن را فانی می‌سازد و رفت و آمد شب و روز آن را تغییر می‌دهد.
و مراد ایشان از جسم هورقلیایی،[6] جسمی است که یک مرحله بالاتر از جسم دنیوی است و دارای دوام و ثبات بیشتری است. این جسم بسیار لطیف و از گزند جمیع عوامل این عالم در امان است و هیچ عاملی نمی‌تواند کوچکترین کهنگی، فرسودگی، نقص و صدمه‌ای بر آن وارد سازد. جسم در این مرحله دارای قدرت و نفوذ بیشتری است و سعه و احاطه‌ی آن از جسم مادی بیشتر است. حیات جسم در این مرتبه و جمیع آثار حیاتی آن مافوق تصور است.
و بالأخره مراد ایشان از جسم اخروی آن جسمی است که در لطافت مافوق دو مرتبه اول است و چنان کامل و معتدل است که هیچگونه زوال و فنایی در آن راه ندارد و دوام و ثبات ابدی دارد و مرگ در آن راه ندارد. احسایی معتقد است که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر غیبت، دارای جسم هورقلیایی است و اینگونه به حیات خویش ادامه می‌دهد.[7]
در نقد این نظریه باید گفت:
اولاً: این اعتقاد بر خلاف اعتقاد سایر علمای شیعه است؛ چرا که علمای شیعه حیات امام زمان (ارواحنا فداه) را در عصر غیبت با همین جسم مادی و در همین عالم خاکی می‌دانند و دیده نشدن جسم حضرت را از طریق اعجاز یا ابدال [8] می‌دانند.[9] قائل شدن به جسم هورقلیایی برای امام زمان (ارواحنا فداه) در عصر غیبت یک نظریه‌ی ابداعی و اختراعی است که توسط فرقه‌ی شیخیه صورت گرفته است.
ثانیاً: این نظریه در واقع به معنی انکار امام زمان (ارواحنا فداه) بر روی زمین است.[10]
ثالثاً: هیچ دلیل عقلی و نقلی بر این سخن توسط شیخیه اقامه نشده است و تنها صرف یک ادعا است.
آنچه ذهن انسان را درگیر می‌کند، مخالفت مشایخ فرقه‌ی شیخیه با سایر علمای شیعه است که چرا در بسیاری موارد ساز مخالف دارند و نظریاتی را در دین ایجاد می‌کنند که دلیل عقلی و منطقی و حتی شرعی بر آن وجود ندارد!؟

پی‌نوشت:
[1]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، قم: انتشارات مؤسسه‌ی آل البیت (علیهم السلام)، 1409 ق، ج 16، ص 239.
[2]. همان، ج 11، ص 135.
[3]. همان.
[4]. شهید سید محمد صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ص 31.
[5]. سید احمد پور موسویان، کاوشی در کیفیت غیبت امام عصر، بی‌جا، بی‌نا، مهر ماه 1384 ش، چاپ سوم، ص 13.
[6]. که طبق نظریه‌ی شیخیه، به جسم هورقلیایی، جسم برزخی و مثالی هم گفته می‌شود.
[7]. سید احمد پور موسویان، کاوشی در کیفیت غیبت امام عصر، بی‌جا، بی‌نا، مهر ماه 1384 ش، چاپ سوم، ص 14-33.
[8]. ابدال یکی از مراتب کمال به شمار می‌رود با این بیان که حضرت دارای قدرت تبدل وجود بوده و محدود به مرز طبیعت نیست. 
[9]. جهت مطالعه‌ی بیشتر بنگرید به: شهید سید محمد صدر، تاریخ الغیبة الکبری.
[10]. علیرضا روزبهانی، در جستجوی حقیقت، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه‌ی علمیه، 1388 ش، ص 37-38.