پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مدتی پیش، مقام معظم رهبری فرموده بودند: «یرانیِ زیرکِ مسلمان، نوروز باستانی را با عقیده‌ی خود و به شکل دلخواه خود، تغییر داد؛ قالب نوروز و صورت نوروز را نگه داشت، محتوای آن را عوض کرد. نوروز باستانی، نوروز پادشاهان و فرصتی برای سلاطین و حکام مستبد بود تا شکوه و عظمت ظاهری خود را به رخ ملت‌ها بکشانند. اما ایرانی‌های مسلمان به طرز زیرکانه ای این نظم و قالب را به نفع خود تغییر دادند.» ایشان حقیقت نوروز را یک «حقیقتِ مردمی» دانستند و تاکید کردند: «نوروز امروز، نوروز باستانی نیست، بلکه نوروز ایرانی و نوروز ملت مسلمانی است که از قالب این مراسم توانسته برای خود سرمایه‌ای برای حرکت به سمت اهداف معنوی فراهم کند.»[1]

لیکن برخی شبکه‌های اجتماعی در روزهای اخیر با تقطیع و بریدن بخش‌هایی از سخنان ایشان به خرده‌گیری‌ها و بهانه‌تراشی‌هایی پرداختند و از همین روی، لازم دیدیم که حقایقی را بیان کنیم.

 -شاید عجیب باشد، اما حقیقت این است که نوروز باستانی گاهی در پاییز، گاهی در تابستان و گاهی در بهار برگزار می‌شد![2] شما به هر ایرانی بگویید که برخی در پاییز یا در گرمای تابستان، جشن نوروز گرفته‌اند، مطمئناً باور نخواهد کرد! چون این را یک موضوع عجیب و دور از محاسبات گاهشماری می‌داند. همین شگفت‌زدگی خود گواه بر این نکته است که نوروز باستانی، در ماهیت و مراتب وجودی، متباین و متفاوت از نوروز ایرانی است...

- نوروز باستانی جشن ستایش آتش و اَشَوَهیشتَه (نام یکی از امشاسپندان یا به تعبیری نام یکی از فرشتگان مذکر در آیین زرتشتی) بود.[3] چنین چیزی امروزه در ذهن ایرانیان نمی‌گنجد و اصلاً قابل پذیرش نیست. چون ماهیت آن نوروز (نوروز باستانی) با نوروز امروز (نوروز ایرانی) متفاوت است. امروزه تقریبا هیچ ایرانی چنین عقیده‌ای درباره نوروز ندارد. بلکه حکم جشن نوروز کاملا متفاوت با آن چیزی است که در عصر باستان رخ می‌داد.

- تقویم هخامنشی متأثر از تقویم مصر باستان بود.[4] در واقع کافی است تکبر، خوادخواهی و تعصبات نژادپرستانه و ملی‌گرایانه را کنار بگذاریم تا دریابیم که هخامنشیان در فرهنگ و صنعت و تمدن، شاگرد تمدن‌های باشکوهِ مصر و ایونیه و بابِل و عیلام و... بودند. در گاهشماری هم از مصری‌ها تعلیم گرفتند. پس نوروز باستانی خواه ناخواه متأثر از گاهشماری مصری (و احتمالا گاهشماری‌های دیگر) بود. گذشته از این، مردم ایران حاضر نبودند در مقابل تحریفات و دروغ‌گویی‌های سران سیاسی و اجتماعی ایران باستان سر فرود بیاورند. لذا شاه وقت، طبق دیدگاهی که تقریباً مورد قبول است، با إعمال مجازات مرگ، دیدگاه خود در برگزاری جشن باستانی را به ایرانیان تحمیل کردند. هرچند باز هم ایرانیانی بودند که به رفتار سابق خود عمل می‌کردند.[5]

- دیگر دلیل و شاهد بر تفاوت ماهیت نوروز باستانی و نوروز ایرانی، در همین نکته است که نوروز باستانی جشنی بود که در آن پادشاهان، خودنمایی می‌کردند تا عظمت ظاهری خود را به رخ ملّت‌ها بکشانند و هدیه (باج) بگیرند. تا بلکه بتوانند خود را ارضاء کنند (خودارضایی سیاسی و اجتماعی). اما نوروز ایرانی، نوروز عامه مردم ایران است. روزی که بهار در آن موضوعیت دارد. سرزندگی و بیداری طبیعت پس از یک خواب سنگین در نوروز ایرانی، مهم است. برخلاف شاهان و موبدان... که در هنگامه خواب طبیعت هم نوروز می‌گرفتند!!! گذشته از اینکه امروزه نمادهای اساسی نوروز بر سفره‌های مردم ایران، دیگر باستانی نیستند. از قرآنِ سفره هفت‌سین گرفته تا دیوان حافظ و ماهیِ قرمز و دعای یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ... همگی نمادهایی هستند که هیچ یک در عصر باستان وجود نداشت. چنین است که می‌گوییم نوروز باستانی متفاوت از نوروز ایرانی است.

پی‌نوشت:

[1]. بنگرید به: پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری (khamenei.ir)، تاریخ نشر: 01 فروردین 1394
[2]. مری بویس، زرتشتیان آداب و باورهای دینی آن‌ها، ترجمه ع.بهرامی، تهران: نشر ققنوس، 1391(ویراست دوم)، ص 20-59-160-136
[3]. مری بویس، همان، ص 59.
[4]. همان، ص 134.
[5]. همان، ص 134.