پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ درباره هخامنشیان اغراق‌های بسیاری صورت گرفته است. از جمله اینکه جدیداً برخی مدعی شده اند نظریه اتم‌گرایی برای نخستین بار توسط یک دانشمند هخامنشی به یونان صادر شد. می‌گویند: دموکریت (Democritus) دانشمند یونانی مبتکر نظریه اتم‌گرایی شاگرد یک دانشمند هخامنشی به نام هوشتانه (Huštāna/Ostanes) بود.

پاسخ:

پیشتر در این باره سخن گفتیم که اولاً وجود تاریخی هوشتانه (یا همان اُستانِس) در هاله‌ای از ابهام است. حتی به فرض وجود تاریخی او، منابع تاریخی وی را یک رمّال، جادوگر و آدمخوار معرفی کرده اند.[1] به راستی کجای دنیا به یک رمال آدمخوار می‌گویند دانشمند؟! ثانیاً دموکریت، ایده اولیه‌ی اتم گرایی (و اینکه اتم‌ها ذرات بسیار کوچکی هستند که از لحاظ فیزیکی غیرقابل تقسیم اند) را از استاد خود لئوکیپوس (Leucippus) که یک یونانی بود آموخته بود.[2] و به فرض اینکه از استاد خود لئوکیپوس هم نیاموخته بود، دلیلی ندارد که ادعا شود او این نظریه را از هوشتانه‌ی هخامنشی آموخته باشد. چون دلیل و مُستَنَد کهن تاریخی در این زمینه وجود ندارد. بله برخی از اسناد قدیمی (از جمله کتاب تاریخ طبیعی نوشته پلینی بزرگ) پس از بیان اینکه هوشتانه، جادوگر و آدمخوار بود، می‌گویند که دموکریت پس از مشاهده برخی رفتارهای هوشتانه، شدیداً مشتاق شده بود که چیزهایی از او یاد بگیرد.[3] این سخن به این معنا نیست که دموکریت در پی آموختن فیزیک و شیمی از هوشتانه هخامنشی بوده باشد. خیر... بلکه روشن است هوشتانه چکاره بود و چه در چنته داشت. به هر حال رفتارهای عجیب و غیر طبیعی او (حال آن را جادوگری بنامیم یا هر چیز دیگر) در دموکریت انگیزه ایجاد کرد که در پی آموختن آن‌ها برآید. پلینی بزرگ هم در کتاب خود دانشمندان یونانی و رومی رو سرزنش می‌کند که چرا در پی آموختن رفتارهای وحشیانه و غیرعاقلانه از مکتب هوشتانه بودند.[4] این گفتار به خوبی نشان می‌دهد که "اگر" دموکریت شاگرد هوشتانه‌ی هخامنشی بود؛ نه شاگرد او در دانش‌های مفید، بلکه در پی آموختن روش‌های ماوراء طبیعه و جادوگری و امثال این‌ها از وی بود. لذا اینکه ادعا شود نظریه اتم‌گرایی از یک رمّال آدمخوار هخامنشی صادر شده، ادعایی نادرست است.

پی‌نوشت:

[1]. بنگرید به: «هوشتانه، دانشمند هخامنشی یا رمّال؟!»
[2]. رجینالد جان هالینگ دیل، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران: انتشارات ققنوس، 1393، ص 101-103.
[3]. بنگرید به:‌ Morton Smith, OSTANES, Encyclopædia Iranica, July 20, 2002.
[4]. پلینی بزرگ، تاریخ طبیعی؛ کتاب 28 بند 2 :
The Natural History, Pliny the Elder, John Bostock,  M.D., F.R.S. H.T. Riley, Esq., B.A. London. Taylor and Francis, Red Lion Court, Fleet Street. 1855, Book XXVIII , Chap 2