پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اکنون به روش‌های علمی ثابت و روشن است که بسیاری از آثار تمدنی هخامنشی، در حقیقت آثاری برخاسته از اندیشه، هنر و توانِ هنرمندان و دانشمندان بین النهرینی و لودیایی و یونانی و مصری و... است. بدین صورت که هخامنشیان در تازش‌های خود به شرق و غرب، این هنرمندان و صنعتگران را به مراکز حاکمیتی خود آورده و آنان را مجبور به ساختِ آثار هنری و تمدنی می‌کردند. وگرنه هخامنشیان دستشان از دانش و فناوری خالی بود.[1] لیکن برخی برای پاسخ و ایستادگی در برابر این حقیقت، نام هوشتانه (که با نام‌های اُستانِس، اوشتانه و... هم خوانده می‌شود) را به زبان می‌آورند. می‌گویند که این شخص از دانشمندان ایرانی در دوره هخامنشی بود که یونانیان برای شاگردی نزد او می‌آمدند. پس لازم دیدیم حقیقت درباره این شخص را در قالب چند چالش بیان کنیم.

آیا هوشتانه وجود تاریخی داشته است؟

به راستی سراسر منابع ایرانی را بگردیم، نامی از هوشتانه می‌یابیم؟ در اینجا برخی می‌گویند که اسکندر مقدونی و بعداً عرب‌ها، تمام آثار و کتاب‌های ایران را نابود کردند. پس نام او برای ما نمانده است! در پاسخ می‌گوییم اولاً این ادعا که اسکندر و عرب‌ها همه کتابخانه‌ها را نابود کرده باشند، دروغی است که پاسخ‌های مفصل به آن داده ایم. ثانیاً باستانگرایان برای فرار از مسئولیت همه تقصیرات را به گردن اسکندر مقدونی و قوم عرب می‌اندازند. مشخص است که این نوع بهانه‌گیری‌ها و "تقصیرات را به گردن دیگران انداختن" تا چه حد غیرمنطقی است. ثالثاً فرض کنیم امروز یک کشور بیگانه به ایران حمله کند و بالفرض همه کتابخانه را نابود کند، خوب آیا نام خواجه‌نصیرها و ابوعلی‌سیناها و ابوریحان‌ها و... نابود می‌شود؟ آیا هیچ انسان عاقل و باسوادی پیدا نمی‌شود که تاریخ ایران و نام و یاد بزرگان این سرزمین را بازنویسی کند؟ حال باز هم باید پرسید کجای منابع تاریخی ایرانی به هوشتانه به عنوان یک دانشمند اشاره شده است؟ به راستی جای سؤال است که اصلاً چنین شخصیتی وجود تاریخی داشته یا خیر؟ علاوه بر جایگاهِ تقریباً "هیچ" هوشتانه در تاریخ ایرانی، مورتون اسمیت (Morton Smith) در مقاله‌ی خود در دانشنامه بزرگ ایرانیکا (مشهورترین و جدیدترین دانشنامه ایران شناسیِ جهان) هوشتانه (Huštāna/Ostanes) را یک شخصیت افسانه‌ای می‌داند و او را به عنوان یک شخصیت جادوگرِ افسانه‌ای (legendary mage) خطاب می‌کند.[2]

چه دانشمندی؟ رمّال، جادوگر و آدمخوار!

حال فرض کنیم هوشتانه وجود خارجی داشته است. از سویی می‌دانیم دانشمند کسی است که تولیدات علمی داشته باشد. سؤال این است که هوشتانه چه تولیداتی در این زمینه داشت؟ البته در ادامه توضیح می‌دهیم که او چه دستاوردی برای جامعه بشری داشت! منابع یونانی و رومی، نه تنها هوشتانه را به عنوان دانشمند ستایش نکرده اند، بلکه او را یک جادوگر، مروّج خرافات و بلکه رمّال نامیده‌اند. آنان گفته اند که هوشتانه خدا را به صورت یک موجود با کله‌ی شاهین (Hawk headed) تصویر می‌کرد. پلینی (Pliny the elder) دانشمند رومی در کتاب تاریخ طبیعی (The Natural History) که به نظر بسیاری از پژوهشگران اولین دائرة المعارف تاریخ جهان است و به گفته خودش از روی دوهزار کتاب و بیست هزار یادداشت نوشته شده در اعتراض به رفتارهای هوشتانه (اُستانِس) می‌نویسد: «تو ای استانس، تمام قوانین مرسوم و استاندارد بشر را پایمال و نقض کردی، تو مخترع و مبدع این وحشی گری و هیولا صفتی هستی که انسان‌ها اعضای بدن یکدیگر را بخورند. یقیناً بشر نام تو را به خاطر این بدعت کثیف از یاد نخواهد برد».[3] همچنین پلینی در بخش دیگری از کتاب خود، استانس (هوشتانه) را جادوگر معرفی کرده و سنت قربانی کردن انسان (Sacrificing Human Beings) را ارمغان و شاهکار او و هم‌فکرانش اعلام می‌کند.[4]

پی‌نوشت:

[1]. بنگرید به: «ضعف دانش و فناوری در دولت هخامنشی»
[2]. بنگرید به:
Morton Smith, OSTANES, Encyclopædia Iranica, July 20, 2002.
[3]. پلینی بزرگ، تاریخ طبیعی؛ کتاب 28 بند 2 :
The Natural History, Pliny the Elder, John Bostock,  M.D., F.R.S. H.T. Riley, Esq., B.A. London. Taylor and Francis, Red Lion Court, Fleet Street. 1855, Book XXVIII , Chap 2
[4]. پلینی بزرگ، تاریخ طبیعی؛ کتاب 28 بند 2 و 19 ؛ کتاب 30 بند 2 و 5-6. همچنین بنگرید به:
Morton Smith, OSTANES, Encyclopædia Iranica, July 20, 2002.