پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برخی از پیروان اهل سنت با استناد به سخنان تعدادی از بزرگان خویش و اخباری در منابع خود ، روزه روز عاشورا را جایز و بلکه مستحب می دانند .

شیخ عبدالقادر گیلانى در پاسخ به این سوال که روزه روز عاشورا چه حکمی دارد ، می گوید :
قد طعن قوم على من صام هذا الیوم العظیم وما ورد فیه من التعظیم وزعموا أنّه لا یجوز صیامه لأجل قتل الحسین بن علی رضى اللَّه عنهما فیه. وقالوا: ینبغی أن تكون المصیبة فیه عامّةً لجمیع الناس لفقده فیه، وأنتم تتّخذونه یوم فرح وسرور وتأمرون فیه بالتوسعة على العیال والنفقة الكثیرة والصدقة على الفقراء والضعفاء والمساكین ولیس هذا من حق الحسین رضى اللَّه عنه على جماعة المسلمین

بعضى به اهل سنّت اشكال كرده‏ اند كه چرا روز عاشورا را روزه مى‏ گیرند. این كار صحیح نیست؛ چرا كه در این روز حسین بن على‏ رضى اللَّه عنهما به شهادت رسیده‏ و سزاوار است روز مصیبت تمامى مسلمانان باشد و شما كه اهل سنّت هستید، چرا این روز را روز سرور و فرح قرار داده ‏اید و مردم را به برپایى مجالس سرور و پوشیدن لباس نو و خوردن غذاهایى كه متناسب عید است دعوت مى‏ كنید ...؟

آن گاه چنین پاسخ مى‏ دهد:
و هذا القائل خاطئ ومذهبه قبیح فاسد، لأنّ اللَّه تعالى اختار لسبط نبیّه صلى اللَّه علیه وآله‏ «1» الشهادة ... یوم عاشوراء لا یتّخذ یوم مصیبة، لأنّ یوم عاشوراء أن یتّخذ یوم مصیبة لیس بأولى من أن یتّخذ یوم موته فرح و سرور ...
اشكال كننده به اشتباه رفته و اعتقادش قبیح و فاسد است؛ زیرا خداوند متعال شهادت را براى سبط پیامبر صلى اللَّه علیه وآله‏ برگزیده است ... و روز عاشورا را نباید روز مصیبت قرار داد؛ چرا كه عاشق به معشوق رسیده است. از این رو، این روز باید روز سرور باشد ...

عبدالقادر گیلانى در ادامه مى ‏افزاید:
ولو جاز أن نتّخذ یوم موته [یوم‏] مصیبة لكان یوم الاثنین أولى بذلك، إذ قبض اللَّه تعالى نبیّه [محمّداً] صلى اللَّه علیه و آله (1)  فیه وكذلك أبوبكر الصدّیق قبض فیه؛ (2)
اگر بنا شد روز عاشورا را روز عزا و ماتم قرار دهیم، بهتر آن است كه روز دوشنبه را كه پیامبر و ابوبكر از دنیا رفته ‏اند روز عزا و غم معرفى كنیم.

علاوه بر او کسان دیگری هم هستند که اعتقادی مانند وی دارند به عنوان مثال ، شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل شیخ، مفتی كلّ و رئیس هیئت علمای بزرگ عربستان و رئیس مركز تحقیقات علمی و فتاوای عربستان در تاریخ محرم الحرام 1422 ه.ق با صدور بیانیه‌ای ضمن بیان توجیهی مسلمانان را به روزه گرفتن در روز عاشوراء ترغیب می‌نماید:

الریاض وكالة الأنباء السعودیة: وجّه سماحة الشیخ عبد العزیز بن عبد الله آل الشیخ مفتی عام المملكة رئیس هیئة كبار العلماء وإدارة البحوث العلمیة والإفتاء، الكلمة التالیة فی الترغیب فی صوم یوم عاشوراء: الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى آله وأصحابه ومن اهتدى بهداه..؛ اما بعد: فقد ثبت عن النبی أنه كان یصوم یوم عاشوراء، ویرغب الناس فی صیامه، لأنه یوم نجى الله فیه موسى وقومه، وأهلك فیه فرعون وقومه، فیستحب لكل مسلم ومسلمة صیام هذا الیوم شكرا لله عز وجل! وهو الیوم العاشر من المحرم.ویستحب أن یصوم قبله یوما أو بعده یوما... ونظرا إلى أن یوم الاثنین هو الیوم الأول من محرم هذا العام 1422 هـ لأن الأصل هو كمال ذی الحجة، فإن الأفضل للمؤمن فی هذا العام أن یصوم یومی الثلاثاء والأربعاء التاسع والعاشر من محرم، أو یومی الأربعاء والخمیس العاشر والحادی عشر من محرم. وأسال الله أن یوفقنا وجمیع المسلمین لما یرضیه وأن یجعلنا جمیعا من المسارعین إلى كل خیر. إنه جواد كریم. وصلى الله على نبینا محمد وآله وصحبه... (3)

خبرگزاری عربستان سعودی در بیانیه ‏ای از سوی عبد العزیز بن عبد الله بن محمد آل الشیخ اعلام كرد:
...؛ از پیامبر روایت شده كه آن حضرت، روز عاشورا را روزه گرفته و مردم را نیز به روز گرفتن در این روز تشویق و ترغیب می‏ نمودند؛ چرا كه عاشوراء روزی است كه خداوند، موسی و قومش را نجات بخشید و فرعون و قومش را هلاك ساخت. از این رو بر هر زن و مرد مسلمانی مستحب است كه روز دهم از ماه محرم را به پاس شكر گزاری از خداوند روزه بدارد و بهتر است كه روز قبل و بعد آن را نیز روزه بدارد... و با توجه به این كه امسال كه سال 1422 هـ ق است و ماه ذیحجه كامل می‏ باشد روز دوشنبه، اوّل محرم می‌باشد، پس بهتر آن است كه امسال دو روز دهم و یازدهم محرم را روزه بدارند...

پاسخ و نقد این اعتقاد :
حال پس از نقل گفتار و اعتقاد برخی از علمای اهل سنت در مورد حکم روزه روز عاشورا ، به بررسی گفتار ایشان و روایات مذکور پرداخته و در پایان این موضوع را از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام بررسی می نماییم .

دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام) و فقهای شیعه ، نسبت به روزه روز عاشورا، منفی بوده به گونه ای که ایشان به هیچ وجه مشروعیت و استحباب روزه گرفتن در این روز را اجازه نداده اند . برخی از فقها آن را حرام و برخی دیگر مكروه می‌دانند. عده زیادی هم می‌گویند بهتر است كه انسان از خوردن و آشامیدن در روز عاشورا خودداری كند و تا نزدیكی‌های نماز عصر، مقدار خیلی اندكی غذا بخورد و این مسائلی است كه در كتاب‌های فقهی بزرگان شیعه مطرح شده است.
اخبار زیادی نیز در کتب روایی شیعه به خصوص کافی در این زمینه موجود است.

در این مقاله قصد داریم تا کراهت این روزه را از منابع خود اهل سنت بررسی نماییم

پس از نقل دیدگاه برخی علمای عامه پیرامون حکم روزه روز عاشورا و برگزاری جشن و سرور در آن روز ، اینک نوبت به پاسخ به این سوال که روزه عاشورا سنت است یا بدعت از منظر برخی دیگر از علمای اهل سنت می رسد

ابوالفرج ابن جوزى حنبلى كه از دانشمندان بزرگ عامّه است، مى‏ نویسد:
قد تمذهب قوم من الجهّال بمذهب أهل السنّة، فقصدوا غیظ الرافضة، فوضعوا أحادیث فی فضل عاشوراء، ونحن برآء من الفریقین؛ (4)
این كارها را (یعنى روزه گرفتن و برگزارى جشن و مجالس سرور و شادى در ایّام عاشورا) گروهى از ناصبیان انجام مى‏ دهند تا به واسطه این اعمال شیعیان را آزار دهند.
حتّى آنها براى این كارها احادیثى جعل مى‏ كنند. ما از هر دو گروه (یعنى هم گروه نخست كه عزاداران باشند و هم گروه دوم كه مجالس سرور در روز عاشورا برپا مى‏ كنند) اعلام بیزارى مى‏ كنیم.

منّاوى كه یكى دیگر از دانشمندان سنّى است، در ردّ این دیدگاه به نقل از مجدالدین فیروزآبادى (صاحب قاموس) مى ‏نویسد:
ما یروى فی فضل صوم یوم عاشوراء والصلاة فیه والانفاق والخضاب والأدهان والإكتحال، بدعة ابتدعها قتلة الحسین رضی اللَّه عنه. وفی القنیة للحنفیة الإكتحال یوم عاشوراء لما صار علامة لبغض أهل البیت وجب تركه؛ (5)
آن چه كه در فضیلت روزه روز عاشورا و نماز، انفاق، خضاب كردن، روغن زدن و سرمه كشیدن در آن روز بیان شده است، بدعتى است از بدعت‏هاى قاتلین امام حسین‏ رضى اللَّه عنه‏ و سرمه كشیدن در روز عاشورا نشانه‏ اى است بر دشمنى با اهل بیت‏ علیهم السلام‏ و ترك آن واجب است.
اینان كسانى را كه معتقدند روز عاشورا عید است و درباره آزردن اهل بیت و شیعیانشان حدیث جعل كرده‏ اند، به عنوان «نواصب» و دشمنان اهل بیت علیهم السلام خوانده ‏اند.

این نکته را هم نباید فراموش کرد که بررسی سندی و دلالی اخبار موجود در سنت بودن روزه عاشورا نشان می دهد که برخی از این اخبار از یک جهت ( سند یا دلالت ) و برخی دیگر از هر دو جهت مورد خدشه هستند که به دلیل طولانی شدن این مقاله از بیان اشکالات سندی و دلالی آن ها صرف نظر می کنیم .

تنها از باب نمونه می گوییم ، در صحیح بخاری اگر چه اخباری با این مضمون که روزه عاشورا سنت است ننقل شده است لکن ، در همان کتاب اخبار معارضی نیز آمده است .
مثلا بخاری نقل کرده که راوی می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آلهیسپظ به روزه عاشورا امر می کردند ولی هیچ گاه دیده نشد که ایشان در آن روز روزه بگیرند . ( گذشته از اینکه پیامبر اکرم معصومند و ثابت شده که حتی ترک اولایی هم مرتکب نمی شدند،آیا امکان دارد مصداق این آیه قرآن شوند که ( لم تقولون ما لا تفعلون ) پس روایت از لحاظ دلالی درای اشکال است ...

اکنون پس از نقل گفتارهای علمای وهابیت و اهل سنت پیرامون روزه عاشورا نوبت به آن رسیده تا حکم این مساله را از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام که سخنشان فصل الخطاب همه اقوال دیگر است بپردازیم ( البته با توجه به این که دیدگاه شیعه نیز برگرفته از اخبار اهل بیت علیهم السلام است )

قبل از بیان اخبار اهل بیت علیهم السلام ، لازم است بدانیم که :
در باره حكم روزه گرفتن در روز عاشورا اختلاف نظر وجود دارد.
بعضی قائلند: روزه روز عاشورا تا قبل از وجوب روزه ماه مبارك رمضان واجب بوده؛ اما بعد از وجوب ماه رمضان روزه عاشوراء نسخ گردیده است و نسبت به بعد از نسخ روزه عاشورا بعضی قائلند: بعد از نسخ روزه عاشورا ، استحباب آن باقی است و بعضی قائل به كراهت آن هستند. و بعضی دیگر قائلند: روزه آن به اختیار خود مردم واگذار شده تا هر كس بخواهد آن روز را روزه بدارد.

روایات اهل بیت علیهم السلام در نهی از روزه عاشورا :

روزه ماه رمضان ناسخ روزه عاشورا:
در كتب و منابع شیعه روایات متعددی وجود دارد كه نشان دهنده این مطلب است كه با واجب شدن روزه ماه رمضان دیگر روزه روزه عاشورا از وجوب خارج گردیده و ترك روزه آن سزاوارتر است.
محمد بن مسلم و زراره بن أعین از أبا جعفر؛ امام باقر علیه السلام درباره صوم روز عاشورا سئوال می‏ كنند حضرت در پاسخ می‏ فرماید:
كان صومه قبل شهر رمضان، فلما نزل شهر رمضان ترك.
قبل از وجوب روزه ماه رمضان روزه آن واجب بود؛ اما با نازل شدن وجوب این ماه، روزه عاشورا ترك گردید.(6)

در روایتی دیگر راوی می‏ گوید:
از امام باقر علیه السلام در باره صوم روز عاشورا سئوال نمودم؛ حضرت فرمودند:
صوم متروك بنزول شهر رمضان، والمتروك بدعة.
روزه‏ ای است كه با وجوب روزه ماه رمضان ترك گردید و روزه گرفتن روزه متروك ، بدعت محسوب می‏ گردد. (7)

روزه عاشورا ، بدعت بنی امیه :
در روایتی شخصی از امام صادق علیه السلام راجع به روزه گرفتن در روز عاشورا سئوال می‏ كند
حضرت می‏ فرماید: ذاك یوم قتل فیه الحسین علیه السلام، فإن كنت شامتا فصم. ثم قال: إن آل أمیة علیهم لعنة الله ومن أعانهم على قتل الحسین من أهل الشام، نذروا نذرا إن قتل الحسین علیه السلام وسلم من خرج إلى الحسین علیه السلام وصارت الخلافة فی آل أبی سفیان، أن یتخذوا ذلك الیوم عیدا لهم، وأن یصوموا فیه شكرا، ویفرحون أولادهم، فصارت فی آل أبی سفیان سنّة إلى الیوم فی الناس، واقتدى بهم الناس جمیعا، فلذلك یصومونه ویدخلون على عیالاتهم وأهالیهم الفرح ذلك الیوم. ثم قال: إن الصوم لا یكون للمصیبة، ولا یكون إلا شكرا للسلامة، وإن الحسین علیه السلام أصیب، فإن كنت ممن أصبت به فلا تصم، وإن كنت شامتا ممن سرك سلامة بنی أمیة فصم شكرا لله تعالى.

روز عاشورا روز شهادت امام حسین است. اگر می‏ خواهی به حسین شماتت كنی (از بلایی كه به آنها وارد شده اظهار خشنودی كنی) در روز عاشورا روزه بگیر. بنی امیه لعنه اللَّه علیهم و آن افرادی از اهل شام كه آنان را در كشتن حسین اعانت نمودند نذر كردند: اگر حسین كشته شود و اشخاصی كه از آنان بر حسین علیه السلام خروج كرده‏ اند سالم بمانند و مقام خلافت نصیب آل ابوسفیان شود روز عاشورا را برای خود عید قرار دهند و آن روز را براى شكرگزارى روزه بگیرند. لذا این موضوع تا امروز بین مردم سنت و معمول شد و مردم عموما به آنان اقتدا كردند. آری به این علت است كه روز عاشورا را روزه می ‏گیرند و در این روز اهل و عیال خود را مسرور می‏ كنند.
سپس حضرت فرمود: آری! روزه این روز برای مصیبت نیست. چون فقط برای سپاس از جهت سلامتی بنی امیه است.
حسین علیه السلام در این روز مصیبت دیده ‏است، اگر تو هم مصیبت زده هستی این روز را روزه نگیر و اگر از كسانی هستی كه قصد شماتت اهل بیت را داشته و سلامت بنی امیّه تو را خشنود كرده این روز را روزه بدار.(8)
اخبار از این حیث در کتب شیعه فراوان است .

نتیجه اینکه به بر خلاف آنچه برخی از علمای وهابیت و اهل سنت در سنت بودن روزه عاشورا و استحباب آن نقل کرده اند ، اهل بیت رسالت علیهم السلام در ضمن روایاتی ، روزه این روز را مکروه و از بدعتهای شوم بنی امیه در کشتن سید الشهدا دانسته اند .

منابع :

[1] به رغم این كه در منابع اهل سنّت درود و صلوات پس از نام مبارك پیامبر خدا صلى اللَّه علیه وآله به صورت‏ ناقص (ابتر) آمده است، ما طبق فرمایش حضرتش، درود و صلوات را به صورت كامل آورده‏ ایم. از طرفى، بعد از نام‏هاى مبارك اهل بیت علیهم السلام عبارت‏هاى علیه السلام و ... آورده ‏ایم.
[2] غنیة الطالبیین: 684- 687؛ به نقل از نفحات الازهار: 4/ 245.
[3] الانتصار، عاملی، ج 9، ص 302.
[4]الموضوعات: 2/ 199.
[5] فیض القدیر: 6/ 306
[6] من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 51، ح 224.
[7] كافی، ج 4، ص 146، باب صوم عاشوراء و عرفه
[8] امالی شیخ طوسی، ص 667، رقم‏1397 / 4