پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مدتی است که شایعه‌ای پیرامون «کمیل بن زیاد نخعی» که یکی از یاران مولا علی (علیه السلام) بود منتشر شده که متن آن از این قرار است:

کمیل کیست؟ کمیل ابن زیاد در سال ۳۶ هجری از طرف علی بن ابی‌طالب به حکومت فارس منصوب شد، اما پس از واقعه حَکَمیت و خلع علی بن ابی‌طالب از خلافت، از سوی معاویه بر حکومت ابقاء شد. کمیل حاکم فارس، وقتی متوجه شد مردم پنهانی به زیارت آرامگاه کوروش بزرگ می‌روند، تصمیم گرفت آن را خراب کند و این باعث شد مردم فیروز آباد فارس (شهر گور) که از شهرهای پر رونق آن زمان بود، علیه او قیام کردند و کمیل پس از شکست به شام گریخت... این کسی است که دعایش ما را به بهشت می‌برد؟!(دعای کمیل)

در پاسخ به این شایعه عجیب نکاتی به عرض می‌رسانیم:

فضای مجازی، علیرغم فواید بسیاری که دارد، متاسفانه جولان‌گاه افرادی مغرض شده که با انتشار شایعات عجیب در صدد ضربه زدن به اسلام و باور اسلامی مردم ایران هستند. البته رفتار این افراد، مانند کسی است که خاک به سوی آفتاب می‌پاشد تا خورشید را خاموش کند. اعتقاد راسخ ما این است که این جماعتِ دروغگو، هر چه می‌خواهند بگویند و هر کاری که می‌خواهند انجام بدهند. لیکن در آینده‌ای نزدیک، خدایی که مالک قلب‌هاست، چنان معادلات را به سود دین خود می‌گرداند که همه این افراد لجباز از حیرت، انگشت به دهان مانده و از خشم و غضب، لب و دهان خود را پاره می‌کنند. اما بعد...

- در هیچ روایت موثق تاریخی نیامده که حضرت علی (علیه السلام)، کمیل را به عنوان کارگزار خود در فارس گماشته باشد. در نتیجه تخریب مقبره کورش توسط کمیل، به طور کلی منتفی است (و این داستان از اساس یک توهّم است). در حقیقت، حضرت علی (علیه السلام) کمیل را به عنوان فرماندار هیت (شهری نزدیک بغداد امروز) گماشته بود.[1] نه منطقه فارس.

- مردم عصر ساسانیان، این بنای سنگی (که امروز به مقبره کورش مشهور است) را ابداً به عنوان مقبره کورش نمی‌شناختند. حتی جالب است بدانیم که ساسانیان در متون خود هیچ یادی از هخامنشیان (و کورش) نکرده‌اند. در عصر اسلامی هم "هیچ گاه" این بنا مقبره کورش نامیده نشد. بلکه مشهد مادر سلیمان (و مقبره مادر سلیمان) خوانده می‌شد.[2] اگر هم بالفرض مردم به زیارت آن بنا می‌رفتند، دلیلی نداشت که والی فارس بخواهد آن را تخریب کند (چه اینکه در فقه اسلامی، اهل کتاب در انجام مناسک دینی آزاد هستند).

- کمیل از یاران نزدیک حضرت علی (علیه السلام) بود [3] و در جنگ صفین در رکاب مولا علی (علیه السلام) علیه معاویه نبرد کرد.[4] چندین تن از بزرگان و علمای اهل سنت نیز به شرافت و وثاقت او رأی داده اند و او را از بزرگان شیعه خوانده اند.[5] کمیل در سال 82 هجری به دست حجّاج بن یوسف ثقفی کشته شد.[6] وی تا آخرین لحظه عمرش بر محبت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) باقی بود. هنگامی که حجاج خواست او را بکشد، کمیل گفت: «آنچه می‌خواهی انجام ده! همانا مولایم علی از پیش به من خبر داده بود که تو (حجاج) قاتل من هستی» پس حجاج دستور داد که سر از بدن کمیل جدا کنند. حتی برخی از منابع تاریخی گفته اند که او در محبت علی (علیه السلام) زیاده روی می‌کرد.[7] او در مواجهه با حجاج با اینکه تحت فشار بود، اما همچنان بر علی (علیه السلام) درود و صلوات می‌فرستاد تا اینکه در راه ولایت حضرت علی به شهادت رسید.[8] هم اکنون در حوالی کوفه مزار وی زیارتگاه شیفتگان اهل‌بیت است. جالب است بدانیم که معاویه نیز بسیار از کمیل متنفر بود.[9]

پس تا اینجا روشن شد که کمیل گماردۀ حضرت علی (علیه السلام) در فیروزآباد یا دیگر نقاط فارس نبود. از سویی مقبره‌ای که امروزه به نام کورش مشهور شده، در عصر ساسانیان و پس از آن منسوب به کورش شمرده نمی‌شد. همچنین تخریب معابد و مقدسات اهل‌کتاب در فقه اسلامی جایز نیست. کمیل نیز هیچ گاه در پی تخریب آثار باستانی فارس برنیامد. اما پیرامون دعای کمیل...

کمیل در مسجد بصره محضر امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) رسید، و میان این دو سخنانی رد و بدل شد، پس حضرت دعای خضر نبی را به کمیل آموخت و به او فرمود: «ای کمیل، هر شب جمعه این چنین دعا بخوان یا حداقل در زندگی‌ات یکبار هم که شده چنین بخوان. پس بنویس...». آنگاه امام (علیه السلام) دعای خضر نبی (علیه السلام) را به کمیل املاء فرمود و او نوشت.[10] پس این دعا به دعای کمیل مشهور شد. این دعا دارای مضامینی عالی و نکات نغز عرفانی است که خواندن آن و اندیشه پیرامون عبارات آن به همه عزیزان پیشنهاد می‌شود. 

پی‌نوشت:

[1]. ابن اثیر جزری، تاريخ كامل بزرگ اسلام و ايران، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: نشر مؤسسه مطبوعات علمی، ۱۳۷۱. ج 10، ص 194-195.
ابن ابى الحديد معتزلى، شرح نهج البلاغة، قم: انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشى، 1404 ه.ق، ج 17، ص 149-150.
[2]. لارنس لاكهارت، انقراض سلسله صفويه‏، ترجمه: اسماعيل دولتشاهى‏، تهران: انتشارات علمى و فرهنگ، 1383. ص 294.
سرپرسى سايكس، تاريخ ايران‏، ترجمه: سيد محمد تقى فخر داعى گيلانى‏، تهران: نشر افسون‏، 1380. ج 1، ص 235.
و نیز بنگرید به مقاله «پاسارگاد و مسجد مادر سلیمان».
[3]. شمس الدین الذهبى، تذكرة الحفاظ،‌بیروت: دار الكتب العلمية، 1998. ج 1، ص 14.
[4]. ابن حجر عسقلانی، لسان الميزان، بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1986. ج 7، ص 346.
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت: دارالجیل، 1412 ه.ق، ج5، ص 653.
ابن سعد، الطبقات الكبرى، بیروت: دار صادر، ج 6، ص 179.
[5]. ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت: دارالجیل، 1412 ه.ق، ج5، ص 653.
ابن حجر عسقلانی، لسان الميزان، بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1986. ج 7، ص 346.
ابن ابى الحديد معتزلى، شرح نهج البلاغة، قم: انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشى، 1404 ه.ق، ج 17، ص 149.
[6]. ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت: دارالجیل، 1412 ه.ق،، ج5، ص 653.
ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دارالفکر، 1998.ج 50، ص 248.
ابن ابى الحديد معتزلى، شرح نهج البلاغة، قم: انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشى، 1404 ه.ق، ج 17، ص 149.
[7]. ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت: دارالجیل، 1412 ه.ق، ج5، ص 653؛ شمس الدين الذهبي، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، بیروت: دار الكتب العلمية، 1995. ج 5، ص 502.
[8]. ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دارالفکر، 1998.ج 50، ص 249.
[9]. تاريخ طبری، ترجمه ابو القاسم پاينده‏، انتشارات اساطير، ۱۳۷۵، ج 6، ص 2198.
[10]. سيد بن طاووس، إقبال الأعمال، تهران: دار الكتب الإسلامية، 1367. ص 706.
همچنین دیگر منابع تاریخی نیز گویای این هستند که این دعا، دعای حضرت خضر (علیه السلام) است که مولا علی (علیه السلام) به کمیل آموخت. بنگرید به: شيخ طوسى، مصباح المتهجد، بیروت: مؤسسه فقه الشيعة، 1411 ه.ق، ص 844.

آخرین ویرایش: 29 بهمن 1397

مقالات مرتبط: 

هخامنشیان و بعل!

کورش هخامنشی و پرستش مردوک