پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در یکی از برنامه‌های شبکه‌ی «نوین تی‎‌وی» که وابسته به فرقه‌ی بهائیت می‌باشد، به بررسی یکی از تعالیم بهائیت یعنی، رابطه‌ی میان دین و علم پرداخته شد. کارشناس برنامه ضمن انتقاد از سقوط اخلاقی بشر، تلاش کرد تا نظر فرقه‌ی بهائیت را درباره‌ی علم و دین تبین نماید و با تأکید بر لزوم متابعت دین از علم و عقل گفت: «یکی از تعالیم دیانت بهائی، بر این اشاره دارد که دین باید مطابق علم و عقل باشد و هریک از این دو نهاد را در عرصه‌های مادی و جهانی، همراه و هماهنگ می‌خواهد و حتی تأکید فراوانی بر اصالت علم و عقل، در مقولات غیر روحانی دارد». در مقام پاسخ به این ادعای فرقه‌ی بهائیت لازم است چند نکته را ذکر کنیم.
نکته اول: آن‌چه در تعلیم تطابق دین با علم و عقل در کُتب و نصوص بهائی مطرح شده، عباراتی کلّی است که معنای آن مشخص نیست. برای مثال، اگر سخن از تطابق علم و دین است، باید مقصود از علم و دین و نوع تطابق آن‌ها مشخص شود، که آیا منظور از علم، همه‌ی علوم است؟ آیا مقصود از تطابق، تطابق در همه‌ی گزاره‌های علمی و دینی است؟
نکته دوم: موضوع هماهنگی علم و دین، از مباحثی است که در حوزه فلسفه علم و فلسفه دین یا کلام دینی مطرح می‌شود و هماهنگی یا ناهماهنگی این‌دو، موضوعی است که نتیجه‌اش آموزه‌ی دینی نخواهد بود. از این‌رو، طرح این مسأله به شکل یکی از تعالیم دینی خردمندانه نیست. چرا که طبق این تعلیم، هماهنگی و ناهماهنگی دین با علم، در هر صورت با چالش روبه‌رو خواهد بود؛ زیرا علوم، پیوسته در حال تحول و تغییرند. آیا فرقه‌ی بهائیت که مدعی این تعلیم است نیز دائم تغییر خواهد کرد؟ آیا اگر دانشمندان نظریه‌ی علمی خود را رد کنند، دین هم باید باطل شود! آیا در علوم انسانی باید به تعداد آراء و اندیشه‌های علمی قرن‌های گذشته، حال و آینده، گزاره‌های دینی متفاوت و ضد و نقیضی وجود داشته باشد؟!
نکته سوم: دین به معنای عقاید و دستورهای عِلمی، عَمَلی و اخلاقی است که پیامبران به امر خدا، آن را برای راهنمایی و هدایت بشر آورده‌اند و علم را اگر در معنای عام آن در نظر بگیریم، شامل علوم عقلی، تجربی و... می‌باشد؛ بنابراین منبع صدور دین، الهی و وحیانی است و منبع صدور غالب علوم، تراوش‌های فکری بشری و ذوق انسانی است. با این تفسیر، از آن‌جا که منبع وحی و گیرنده‌ی آن از خطا و نسیان در امان است، حکم او هرگز خلاف واقع نخواهد بود؛ در مقابل منبع علم، امری بشری است که از اشتباه مصون نیست و ممکن است در اموری اشتباه کند. بنابراین معنای تطابق این‌دو، واضح نیست.
نکته چهارم: هماهنگی دین و عقل، مطلب جدیدی نیست که بهائیان مدعی کشف آن باشند، چرا که در هیچ دینی همانند دین اسلام، بر اهمیت عقل و علم تأکید نشده است؛ به طوری که در قرآن کریم، 45 بار واژه «تعقلون» و «یعقلون» و 14 بار واژه «یتفکرون» آمده؛ این‌ها همه غیر از آیات دیگری است که خداوند در آن‌ها به تدبر در آیات و نشانه‌ها دستور می‌دهد.[2] بعلاوه احادیث بسیاری که بر اهمیت علم در دین اسلام وارد شده است، نظیر قول پیامبر که فرمود: «العَقلُ أصلُ دِینِی... و العِلمُ صَلَاحِی [3]؛ عقل اصل و اساس دین من است و علم صلاح آن».
در نتیجه به طوری کلّی می‌توان گفت، هرگاه نتیجه علمی مطابق آموزه‌های دینی باشد، به صحّت آن یقین پیدا خواهیم کرد، اما اگر مخالف آموزه‌های دینی باشد، به خطا بودن شناخت انسان پی خواهیم برد، زیرا اگر مقدمات علمی کاملاً صحیح باشد، هرگز با دین مخالف نخواهد بود.

پی‌نوشت:

[1]. شبکه‌ی نوین تی‌وی، نام برنامه: فصل مشترک.
[2]. نظیر آیه‌ی 242 سوره بقره، آیه 24 سوره محمّد، آیه 4 و 5 سوره علق، آیه 9 سوره زمر.
[3]. محدث نوری، مستدرک الوسائل، قم: مؤسسه‌ی آل‌البیت، 1408 ق، ج 11، ص 673، ح 12672.