پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در آیین زرتشتی طلاق وجود دارد و این حق به مردان داده شد. در مقدمه «روایات پارسی» می‌خوانیم: «روایات پارسی، مجموعه‌ای از رساله‌ها است که مکتوبات آن‌ها -پارسیان- را به صورت مستند پیرامون موضوعات متنوع از قبیل ازدواج، طلاق، مراسم و... گردآورده است.»[1] در روایات آذرفرنبغ می‌خوانیم که سؤال شد: «یک مرد، زنی شرور و ناپاک دارد. آیا این حق را دارد که آن زن را طلاق دهد؟» آذرفرنبغ در پاسخ می‌گوید که بله این مرد می‌تواند زن را طلاق دهد.[2] جیوان‌جی جمشیدجی مودی (که خود زرتشتی است)، می‌نویسد: «مرد زرتشتی (بنا بر فرهنگ باستانی)، حق دارد زن خیانتکار خود را طلاق دهد. علاوه بر مسئله خیانت، در نزاع‌ها و اختلافات هم می‌تواند زن خود را طلاق دهد. واژه پهلویِ طلاق، zan-tajâ است. همچنین اگر زن، عقیم (نازا) باشد، مرد می‌توان او را طلاق دهد. امروزه نیز در میان زرتشتیان هندوستان، بر اساس قوانین مصوب 1865، مسائلی چون دیوانگی یا مرض روانی، لاغری و ضعف جنسی، عدم حضور بیش از 7 سال در میان خانواده، از سوی یکی از طرفین می‌توان موجب طلاق باشد».[3]

گفتنی است که در شریعت زرتشتی علاوه بر اینکه حق طلاق به مردان داده شده،‌ بعضاً ازدواج اجباری نیز تأیید شده است. سابقاً در این باره توضیح دادیم که اگر پدری دخترش را به عقد مردی درآورد و دختر از ازدواج ناراضی باشد، در مواردی دختر به اعدام محکوم می‌شود. حتی در فقه زرتشتی زن همانند گاو قابل خرید و فروش است (با همین تعبیر زشت). دردناک‌تر از همه‌ی این موارد، آنجاست که دین زرتشتی رسماً به مردان زرتشتی اجازه همخوابگی با محارم (مادر، دختر و خواهر) را داده است، و در این همبستری، رضایت دختر یا خواهر شرط نیست. بلکه مرد می‌تواند به زور با آنان همبستر شود. پیشتر اسناد این مسائل عجیب و دردآور از منابع زرتشتی ارائه شد.[4] پدر خانواده، صاحب اختيار همه خانواده بود، مخصوصاً اینکه اموال زن تحت تصرف شوهر بود. مرد می‌توانست زن خود را طلاق دهد. شوهر حق داشت زن (زنِ عقدی و رسمیِ) خود را حتی برای استفادۀ جنسی در اختیار مَرد ديگرى قرار دهد. در این کردار زشت، رضايت زن شرط نبود (و مَرد می‌توانست بدون رضایت زن، او را به دیگران قرض دهد تا از آن زن استفاده جنسی و... شود). از رابطۀ زن و شوهر دوم اگر فرزندی حاصل می‌شد، متعلق به خاندان شوهر اول شمرده می‌شد.[5] ریشه چنین عقائدی می‌تواند در این باشد که در باورهای زرتشتی، شوهر خدا (مالک) زن شمرده می‌شد.[6] در متن مادیان هزارداستان، نوشته فرخ مرد بهرامان، نیز آمده است که مرد زرتشتی می‌تواند زن خود را طلاق دهد.[7]

در فقه اسلامی:

انسان حق ندارد که زن خود را در اختیاری دیگران قرار دهد. ازدواج اجباری نیز مورد تأیید شریعت اسلام نبوده، و ازدواج با محارم نیز حرام است. همچنین درباره طلاق در فقه اسلامی نکاتی به عرض می‌رسانیم.

در احادیث معتبر از لسان پیامبر اکرم و اهل‌بیت (علیهم السلام) روایاتی فراوان در مذمت طلاق آمده است. پیامبر اکرم درباره مزد یا زنی که بدون دلیل عاقلانه، خواهان طلاق از همسر خود است فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُبْغِضُ أَوْ يَلْعَنُ كُلَّ ذَوَّاقٍ مِنَ الرِّجَالِ وَ كُلَّ ذَوَّاقَةٍ مِنَ النِّسَاءِ.[8] خداوند دشمن می‌دارد و لعنت می‌کند، مرد و زنی که بدون دلیل، خواهان ازدواج و طلاق‌های مکرر باشد». و همچنین امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «مَا مِنْ شَيْ‏ءٍ مِمَّا أَحَلَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَبْغَضَ إِلَيْهِ مِنَ الطَّلَاقِ وَ إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْمِطْلَاقَ الذَّوَّاق‏.[9] هیچ چیز حلالی، در نزد خدا زشت‌تر از طلاق نیست. خداوند دشمن می‌دارد کسی را که بدون دلیل، همسرش را طلاق می‌دهد». و همچنین از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: «تَزَوَّجُوا وَ لَا تُطَلِّقُوا فَإِنَّ الطَّلَاقَ يَهْتَزُّ مِنْهُ الْعَرْشُ.[10] ازدواج کنید ولی به سوی طلاق نروید، چه اینکه عرش خدا با طلاق به لرزه درمی‌آید.» در این زمینه و در نکوهش طلاق، حدیث فراوان است. با همۀ این اوصاف، اسلام حق طلاق را به مردان داده است. اما این حق و حقوق به گونه‌ای تقسیم شده است که به هیچ کس ستم نشود. حق طلاق (بر اساس قانون فطرت)، به مردان داده شده است (چه اینکه مرد طبیعتاً نسبت به زن خود غیرت دارد، و از سویی کمتر از زن دربند احساسات است). از سویی شریعت اسلام، مردان را موظف به دادنِ نفقه به زنان کرده و برای بانوان حق مهریه در نظر گرفته است. تا حق و حقوق متعادل گردد. همچنین اسلام این حق را به زنان داده است تا طبق قاعده «شرط ضمن عقد» حق طلاق را در دست بگیرند. طبق این قاعده، زن می‌توان هنگام عقد (ازدواج) شرط کند که اگر شوهرم با من بدرفتاری کند یا به هر طریق، ظلمی به من کند، من خود را به وکالت از او مطلّقه کنم (یعنی خودم را از او جدا کنم و با ارادۀ من، بین ما طلاق رخ دهد).

پی‌نوشت:

[1]. بنگرید به: THE PERSIAN RIVAYATS, Electronic edition prepared 1998-2000 by Joseph H. Peterson, Part 2
[2]. بنگرید به: The Pahlavi Rivayat of Adur-Farnbag, Tr. by Behramgore Tahmuras Anklesaria, Chapter 29.
[3]. بنگرید به: THE RELIGIOUS CEREMONIES AND CUSTOMS OF THE PARSEES, By JIVANJI JAMSHEDJI MODI, BRITISH INDIA PRESS, MAZAGON, BOMBAY. 1922, Book I. SOCIO-RELIGIOUS CEREMONIES AND CUSTOMS, CHAPTER II, pp 47.
[4]. بنگرید به «فقه زرتشتی و ازدواج اجباری برای دختران».
[5]. آرتور کریستین سن، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: انتشارات دنیای کتاب، 1368. ص 441-442.
[6]. بنگرید به «شوهر خدایِ زن».
[7]. فرخ‌مرد بهرامان، مادیان هزارداستان، ترجمه سعید عریان، تهران، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1391. ص 368.
[8]. ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی رازی،‌ الکافی، تهران: دارالکتب العلمیة، 1365. ج 6، ص 54، حدیث 1.
[9]. همان، ج 6، ص 54، حدیث 2
[10]. شيخ حر عاملى، وسائل الشيعة، قم: مؤسسه آل البيت عليهم ‏السلام قم، 1409 ه.ق، ج 22، ص 8-9، حدیث ‏27880