پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بررسی برخی از اعتقادات محمد بن عبدالوهاب که با مسلمین و اهل‌سنت، هماهنگ‌تر و مخالف بزرگان وهابیت امروزی است، مثل عقیده به ارتباط برزخ و دنیا اهمیت دارد؛ مخصوصاً اینکه از مهم‌ترین اعتقادات چالشی وهابیت -توسل به مردگان- به این بحث مرتبط است؛ وهابیون نمی‌توانند اثبات کنند که این نوع از توسل، بدعت یا شرک است؛ ولی اگر ارتباط بین دنیا و برزخ به طور کلی انکار شود، می‌توانند بگویند، توسل به کسی که در آن عالم است، بی‌فایده است.

روایاتی از محمد بن عبدالوهاب نقل شده که ارواح در عالم برزخ، غسل‌دهنده، کفن‌کننده و تشییع‌کنندگان خود را شناخته، ذکر خیر درباره خود را می‌شنوند؛[1] وضعیت خود در قیامت را می‌دانند؛ از اوضاع دنیا باخبرند؛ برخی دنیا را می‌بینند؛ برخی که نمی‌توانند با دنیا مرتبط شوند، از تازه درگذشتگان، اخبار دنیا را جویا می‌شوند؛ اعمال آشنایان بر آنان عرضه می‌شود.[2] اعمال زندگان به حال آنان نفع یا ضرر دارد؛ ممکن است آمرزیده یا اذیت گردند.[3]

روایات دیگری از محمد بن عبدالوهاب نقل می‌کنیم که ارواح در برزخ را فعال جلوه می‌دهد و ثابت می‌کند برزخیان حتی می‌توانند برای زندگان نیز منفعت داشته باشند؛ البته انتظار نیست که وی که معتقد به شرک بودن توسل به مردگان است، بپذیرد که صالحان و اولیاء خدا، در جهت خواسته زنده‌ها، دعا کرده و برآورده شدن آن را از خداوند بطلبند، ولی روایاتی که نقل کرده، برخی از منافع برای زنده‌ها توسط ارواح را می‌رساند که پذیرش همین مقدار توسط او، برای احتجاج علیه وهابیون امروزی مفید است.

او احادیث مختلفی نقل کرده که فعال بودن ارواح مرده‌ها در عالم برزخ را تصویر می‌کند؛ می‌گوید پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «کسی که وصیت نکند، به او اجازه نمی‌دهند (در برزخ) با (دیگر) مرده‌ها سخن بگوید»؛ سؤال کردند: «آیا مردگان سخن می‌گویند؟ فرمود: بله! به دیدار یکدیگر می‌روند».[4] در ادامه از ابن‌عباس درباره آیه «خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض می‌کند و ارواحی را که نمرده‌اند نیز به هنگام خواب می‌گیرد؛ سپس ارواح کسانی که فرمان مرگشان را صادر کرده، نگه می‌دارد و ارواح دیگری را (که باید زنده بمانند) بازمی‌گرداند تا سرآمدی معیّن؛ در این امر نشانه‌های روشنی است برای کسانی که اندیشه می‌کنند!»[5] نقل می‌کند: «روح زندگان و مردگان در خواب با هم ملاقات می‌کنند؛ پس پرسش و گفتگو می‌کنند؛ پس خداوند، روح مردگان را می‌گیرد و روح زنده‌ها را به اجسادشان باز می‌گرداند». سدی، از مفسرین اهل‌سنت نیز درباره این آیه گفت: «خداوند روح را در خواب می‌گیرد، پس روح زنده با روح مرده ملاقات و صحبت می‌کنند و با هم آشنا می‌شوند؛ پس روح زنده به جسدش برمی‌گردد تا ادامه حیاتش را در دنیا ادامه دهد؛ روح مرده نیز می‌خواهد به جسدش برگردد که روحش حبس می‌گردد».[6]

در این روایات، محمد بن عبدالوهاب ارواح را در عالم برزخ مرتبط با یکدیگر و نیز در ارتباط با ارواح زندگان نشان می‌دهد؛ آنان که با روح فرد زنده (در خواب) ملاقات می‌کنند، سخن می‌گویند، به پرسش‌های او پاسخ می‌دهند و با آنان گفتگو می‌کنند، قطعاً از ارواح مؤمنین‌اند که این آزادی عمل را در برزخ دارند؛ آنان چه می‌گویند؟ ممکن است از آینده خبر دهند؛ از سرگذشت خود پس از مرگ خبر دهند؛ از خبری غیبی (برای فرد زنده)، اتفاقی که در محل دیگری از عالم در زمان خواب دیدن در حال اتفاق بوده، خبر دهند و ...؛ این مطالب در برخی خواب‌ها نقل شده است (البته همه خواب‌ها، صحیح نیست؛ ممکن است ناقل (خواب‌بیننده) دروغ بگوید؛ ممکن است اصل خواب، صادقه نباشد).

محمد بن عبدالوهاب پرسش خلیفه دوم از امیرالمؤمنین علیه‌السلام را نقل می‌کند که ملاک راست یا دروغ بودن رؤیا چیست؟ امام ملاکش را فرمود.[7] این ثابت می‌کند که وی برخی از خواب‌ها را صادق می‌داند.

او نقل می‌کند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «برای شهدا شش خصلت است: ... آخرین خصلت آنها این بوده که از 70 نفر از نزدیکان خود شفاعت می‌کنند».[8] همچنین حضرت فرمود: «کسی که به قبرستان وارد شود؛ حمد، توحید و تکاثر بخواند و ثواب آن را برای اهل قبور از مؤمنین و مؤمنات قرار دهد؛ آنها نزد خدا برای این شخص، شفیع می‌گردند».[9] در این روایات نیز به طور مطلق بیان شده که این افراد برزخی، شفیع زندگان می‌گردند که می‌رساند ارواح در برزخ برای زنده‌ها در دنیا نفع دارند.

پی‌نوشت:
[1]. «نظر محمد بن عبدالوهاب درباره حیات برزخی (قسمت اول)»
[2]. «نظر محمد بن عبدالوهاب درباره حیات برزخی (قسمت دوم)»
[3]. «نظر محمد بن عبدالوهاب درباره حیات برزخی (قسمت سوم)»
[4]. أحكام تمنی الموت، محمد بن عبدالوهاب، ص66.
[5]. سوره زمر، آیه 42.
[6]. أحكام تمنی الموت، محمد بن عبدالوهاب، ص66.
[7]. همان، ص69.
[8]. همان، ص40.
[9]. همان، ص75.