پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اسارت واژه تلخی است که انسان ها را به یاد جایگاه سخت و مشقت بار می اندازد. خدای رحمان در قرآن کریم درباره نحوه برخورد با اسرای جنگی، مطالبی را بیان فرموده که به عنوان قانون در جامعه اسلامی واجب الاجرا شده است.

«يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِمَنْ فِي أَيْدِيكُمْ مِنَ الْأَسْرَى إِنْ يَعْلَمِ اللَّهُ فِي قُلُوبِكُمْ خَيْرًا يُؤْتِكُمْ خَيْرًا مِمَّا أُخِذَ مِنْكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ * وَإِنْ يُرِيدُوا خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (انفال/70و71) ای پیامبر! به اسیرانی که در دست شما هستند بگو:اگر خداوند، خیری در دلهای شما بداند، (و نیّات پاکی داشته باشید،) بهتر از آنچه از شما گرفته شده به شما می‌دهد و شما را می‌بخشد و خداوند آمرزنده و مهربان است * امّا اگر بخواهند با تو خیانت کنند، (تازگی ندارد) آنها پیش از این (نیز) به خدا خیانت کردند و خداوند (شما را) بر آنها پیروز کرد؛ خداوند دانا و حکیم است!»

خدای رحمان در این آیه شریفه به خیر موجود در دلهای اسرا، اشاره می کند و بخشش خود را منوط به همان خیر می داند و ترک دشمنی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) توأم با بخشش پروردگار عالم است. آمرزش و بخشش خدای رحمان، اولین مژده به اسرای جنگی است.

آنچه که در دین مبین اسلام به آن توجه ویژه‌ای شده، نحوه برخورد با اسیر در فرمایشات اهل بیت (علیهم‌السلام) است. در روایات اسلامی برای اسیر و کسانی که به هر نحوی در جنگها به اسارت گرفته می‌شوند، مطالبی بیان شده است. دستور و توصیه به مهربانی با اسیر و برآورده کردن حاجت‌های او، از ابتدایی‌ترین حقوق اسیر شمرده شده است.

شیخ حر عاملی در کتاب وسائل الشیعه می نویسد: «هنگامی که ابن ملجم، امیرالمومنین (علیه‌السلام) را مجروح کرد، حضرت به اطرافیان خود فرمودند، اين اسير را بازداشت كنيد، به او غذا دهيد و سيرابش كنيد و نيك اسيردارى كنيد. اگر زنده ماندم، در مورد او تصمیم می‌گیرم؛ اگر خواستم از او انتقام می‌گیرم و اگر خواستم عفو می‌کنم و اگر از دنیا رفتم، امر او به شما سپرده می‌شود و اگر خواستی او را بکشی، مثله‌اش نکنید.»(1)
در این سخنان، حضرت به برخورد اسلامی با قاتلی که به زودی قرار است تا در برابر کاری که انجام داده است قصاص شود، اشاره کرده‌اند. این سخنان نشان از رأفت اسلامی دارد.

این سخنان امیرالمومنین (علیه‌السلام) ریشه در آیات قرآن کریم دارد. خدای رحمان در بیان ویژگی منحصر به فرد بعضی از مؤمنان حقیقی که همان اهل بیت (علیهم‌السلام) هستند، می‌فرماید: «وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا (انسان/8) و غذای خود را در عین دوست داشتنش، به مسکین و یتیم و اسیر انفاق می‌کنند.» این آیه، از انفاق به اسیر یاد کرده و این کار را ستایش می‌کند.

یکی دیگر از توصیه های اسلام در برابر اسیر، ممنوعیت جدایی اسرای هم خانواده از یکدیگر است. به این معنا که اگر کودکی در جنگ همراه با مادرش به اسارت درآمد و یا آنکه دو برادر با یکدیگر به اسارت درآمدند، هیچ مسلمانی حق جدایی آنان از یکدیگر را ندارد. در این باره محدثین شیعه چندین روایت را جمع آوری کرده‌اند. محدث نوری در کتاب خود  به نقل از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌نویسد که حضرت فرمودند: «هر كسى ميان مادر و فرزندش جدايى اندازد، خداوند متعال در روز قيامت بين او و عزيزانش جدايى مى‌اندازد.»(2)

پی‌نوشت:
1. شيخ حر عاملى، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، ج29، ص127، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ اول، 1409 ق. «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ‏ أَنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ ع لَمَّا قَتَلَهُ ابْنُ مُلْجَمٍ- قَالَ‏ احْبِسُوا هَذَا الْأَسِيرَ وَ أَطْعِمُوهُ‏ وَ أَحْسِنُوا إِسَارَهُ فَإِنْ عِشْتُ فَأَنَا أَوْلَى بِمَا صَنَعَ بِي إِنْ شِئْتُ اسْتَقَدْتُ وَ إِنْ شِئْتُ عَفَوْتُ وَ إِنْ شِئْتُ صَالَحْتُ وَ إِنْ مِتُّ فَذَلِكَ إِلَيْكُمْ فَإِنْ بَدَا لَكُمْ أَنْ تَقْتُلُوهُ فَلَا تُمَثِّلُوا بِهِ.»
2. نورى، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج13، ص375، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ اول، 1408ق. «عَنِ النَّبِيِّ ص أَنَّهُ قَالَ: مَنْ‏ فَرَّقَ‏ بَيْنَ‏ وَالِدَةٍ وَ وَلَدِهَا فَرَّقَ اللَّهُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ أَحِبَّائِهِ فِي الْجَنَّة.»

محمدجواد مهریار