پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ایدئولوژی هر مکتبی مبتنی بر نوع جهان بینی آن مکتب و جهان بینی آن مبتنی بر نظریه اش درباره معرفت و شناخت و ابزار آن می باشد. از منظر اسلام برای شناخت و معرفت، ابزار های متعددی از جمله حس، عقل، کشف و شهود و وحی وجود دارد.

از مطالعه و بررسی متون فرقه اهل حق استنباط می شود که شناخت حسی و حتی عقلی و وحیانی در آموزه های این فرقه جایگاه قابل توجهی ندارند. بر همین اساس باطن گرایی و کشف و شهود، اساس معرفت شناسی و هستی شناسی در این فرقه را شکل می دهد. از این رو، بانیان یارسان وجهه همت خویش را به دریافت معرفت درونی و کشف و شهود معطوف داشته اند که در اصطلاح کلامی یاری به باطن داری موسوم است.(1) در این نگرش، فرقه اهل حق شناخت قلبی و کشف حقایق وجودی را غایت معرفت و شناخت می داند.

فرقه اهل حق، یارسانیان را به آموختن علم کلام آیینی فرا می خواند، اما معرفت و شناخت باطنی و کشف حقایق هستی در انحصار مقامات آیینی یارسان است(2)، زیرا در آموزه های فرقه اهل حق بين مراتب و طبقات آیینی انسانها و کیفیت کسب علم و معرفت آنان ارتباط وجود دارد.(3) در باور این فرقه طبقاتی از انسان ها که برخوردار از این معرفت درونی و شهود باطنی هستند از ازل معلوم شده و این شناخت به این طبقه خاص اختصاص داشته و دیگران از رسیدن به این نوع از شناخت محروم هستند

 رژیان جه نوری غلامان صبوح        شام وست و بارگه‌ی پا کشتی فتوح.(3)

یاران برگزیده مانند کسی که چشمش سرمه کشیده باشد، در ازل معلوم شده اند. پادشاه عالم بارگاه خود را در کشتی نوح مستقر نمود. غلامان صبح یعنی به چشم آنان سرمه کشیده شده است، کنایه از مشخص شدن یاران و خواص اهل حق در ازل است.

در نقد این دیدگاه باید گفت که اولاً: منحصر نمودن شناخت به شناخت باطنی و کشف و شهود، آن هم فقط برای افرادی خاص می تواند آثار زیانبار معرفتی از جمله محروم کردن خود و دیگران از سایر ابزارهای شناخت به ویژه عقل و وحی را در پی دارد که این دو نقش مهمی در شناخت حقیقت و معارف سودمند دارند.

ثانیاً: ادعای مشخص شدن افرادی صاحب باطن و برخوردار از کشف و شهود از ازل با کلام الهی که می فرماید: «وَ اللّهُ أَخْرَجكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَيْئاً، خدا شما را از شكم هاى مادرانتان بيرون آورد در حالى كه چيزى نمى دانستيد».(نحل/78) سازگار نیست.

ثالثاً: دیگر اینکه از نگاه منابع وحیانی کسب علم و معرفت، به طبقه یا گروه خاصی اختصاص ندارد و در انحصار صنف معینی نیست. پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) :طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَهٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَه.(4) تحصيلِ دانش بر هر مرد و زن مسلمانى واجب است. بنابر این هر انسانی می تواند با تلاش و کوشش به انواع شناخت دست یابد.

پی نوشت:

(1). کلام شیخ امیر، بی تا، ص ۲۵؛ کلام برزنجه، بی تا، ص ۲۶

(2). همان، ص۳۸

(3). تبیین و بررسی انتقادی ارکان و سیر تکامل انسان از نگاه آیین یارسان (اهل حق) ، رستمی و دیگران، فصلنامه تخصّصی مطالعات قرآن و حدیث سفینه، سال نوزدهم، شماره 73،ص 196-201 

 (4).دیوان گوره، دانشور، سید برزو، ۱۳۸۲،ص ۳۶۵

(5). بحار الانوار، مجلسی، محمدتقی، بیروت، موسسه الوفاء، ج 2 ، ص33