پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ واقعه غدیرخم و انتخاب امیرالمومنین (علیه‌السلام) به عنوان خلیفه و جانشین بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) یکی از مهمترین مباحثی است که از زمان ائمه معصومین (علیهم‌السلام) تاکنون ادامه دارد. آنچه مشخص است پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تنها در غدیر خم به جانشینی بلافصل امیرالمومنین (علیه‌السلام) دعوت نکرده‌اند، بلکه بارها حضرت مردم را به خلافت و جانشینی امیرالمومنین (علیه‌السلام) راهنمایی و هدایت کرده‌اند.
این سخن نشان از آن دارد که حضرت در غدیرخم که اجتماع عمومی و همگانی مسلمانان به حساب می‌آمد، مأمور به ابلاغ سرپرستی و جانشینی امیرالمومنین (علیه‌السلام) شده‌اند. آنچه مهم است رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در هنگام بیان خطبه غدیر کلماتی را بیان فرمودند که نشان از جانشینی امیرالمومنین (علیه‌السلام) داشته است.

محدثین و مورخین اهل سنت بارها در منابع معتبر خود به بیان متن خطبه غدیر و شرح آن پرداخته اند. به عنوان نمونه حاکم نیشابوری که از مشهورترین محدثان اهل سنت به حساب می آید به سخنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) اشاره می‌کند و می‌نویسد: «من در میان شما دو میراثی را قرار می‌دهم که بعد از من گمراه نشوید. کتاب خدای متعال؛ سپس حضرت از جای خود برخاستند و دست علی (علیه‌السلام) را گرفتند و در ادامه فرمودند: ای مردم! چه کسی نسبت به شما از خود شما سزاوارتر است؟! مردم گفتند: خداوند و رسولش به آن آگاه هستند؟! در این هنگام رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: آيا من نسبت به شما از خود شما سزاوارتر و اولى نيستم؟ مسلمانان گفتند: آری! پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: هر کس من مولای او هستم، بعد از من علی مولای او است.»(1)

مولا و ولی در این خطبه شریف پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نشان از جانشینی و ولایت امر دارد و علمای شیعه دلایل بسیاری برای اثبات آن بیان کرده اند؛ اما هنگامی که مبغضین به امیرالمومنین (علیه‌السلام) و مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام) به این خطبه شریف می‌رسند، کلمه مولا را به معنای دوستی و یا هر معنایی به جز از ولایت و رهبری و جانشینی حضرت بیان می‌کنند. جالب اینجاست که همانند این سخنان از سوی خلفای اهل سنت بیان شده و آنان معنای آن را به خلافت و رهبری و جانشینی و زعامت و هر آنچه که دلالت بر سرپرستی کند، معنا کرده‌اند.

به عنوان نمونه ابن حبان که از رجالیون مشهور اهل سنت است در کتاب خود به نحوه انتخاب خلیفه دوم اهل سنت اشاره می کند و در این باره می نویسد: «سپس ابوبکر دستش را بالا برد و گفت: خداوندا! عمر را بر خلاف امر پیامبرت، ولی مسلمانان قرار دادم و این کار را فقط به خاطر صلاح دید آنان انجام دادم ...» ابوبکر در ادامه سخنانش گفت: «برای شما کسی را ولی و رهبر قرار داده‌ام که بهترین شماست...»(2)

این سخنان ابوبکر نشان از معنای ولایت و رهبری و جانشینی در کلمه «ولی» دارد. سؤال مهم در اینجا این است که به چه دلیل، معنای مولا و ولی در سخنان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نشان از دوستی و اثبات آن است و مرتبط به خلافت نیست، اما همان سخنان برای خلفای اهل سنت به معنای ولایت و رهبری و سرپرستی معنا می‌شود؟ قطعاً در آن روزگار هر کسی که کلمه ولی و مشتقات آن بر زبانش جاری می‌گشت، معنایی به جز خلافت و جانشینی و سرپرستی از آن فهمیده نمی‌شد.

پی‌نوشت:
1. حاكم نیشابوری، ابوعبدالله، المستدرك على الصحيحين، نشر دار الحرمين- قاهره، 1417هـ، ج3، ص656. «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ مَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ  ... قَالَ: " مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ .»
2. ابن حبان، أبوحاتم، دارمی، الثقات، نشر دار الفكر، چاپ اول، 1395هـ، ج2، ص193. «فقال اللهم وليته بغير أمر نبيك ولم أرد بذلك إلا صلاحهم  ... قد وليت عليكم خيركم.»

محمدجواد مهریار