پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از اتفاقاتی که در دوران صدر اسلام به وقوع پیوست، تشکیل شورای سقیفه است. با کنار نهادن امیرمؤمنان (علیه‌السلام) از خلافت و سرپرستی جامعه اسلامی، صدمات مهلکی به پیکره اسلام وارد شد.
برای نمونه در یکی از معتبرترین گزارشات تاریخی اهل سنت بیان شده که هنوز مدت کوتاهی از درگذشت و شهادت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نگذشته بود که فتنه بر مسلمین چیره گردید؛ تا جایی که مؤمنین حقیقی از ترس و خوف نسبت به جان خود، نمازشان را پنهانی و مخفیانه اقامه می‌کردند.
احمد بن حنبل یکی از ائمه مذاهب اهل سنت می‌نویسد: «حذیفه صحابی مشهور رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ‎می‌گوید: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: به من بگویید که چه تعدادی به اسلام اقرار می‌کنند. به آن حضرت گفتیم: آیا بر ما ترس دارید در حالی که ما میان ششصد تا هفتصد نفر هستیم؟ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: شما نمی‌دانید شاید مورد فتنه و امتحان قرار گیرید! حذیفه گفت: ما مورد امتحان و فتنه واقع شدیم؛ تا جایی که مردی از ما به خاطر ترس و بیم نماز نمی‌خواند، مگر پنهانی و در خفا!» شعیب ارنؤوط، یکی از مفتیان وهابی است که در پاورقی بر این روایت می‌نویسد: «اسنادش بر اساس معیارهای شیخین [بخاری و مسلم] صحیح است.

قرآن کریم یکی از ویژگیهای حکومت صالحان را اقامه نماز و ترویج پرداخت زکات و احیای امر به معروف و نهی از منکر معرفی می کند. خدای رحمان می فرماید: «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ [حج/41] همان كسانى كه چون در زمين به آنان توانايى دهيم، نماز برپا مى‌دارند و زكات مى‌دهند و به كارهاى پسنديده وامى‌دارند و از كارهاى ناپسند باز مى‌دارند و فرجام همه كارها از آنِ خداست.» این آیه شریفه بیان کننده قانون خدا در حکومت صالحان است. با توجه به این آیه شریفه حکومتی می‌تواند ادعای الهی بودن کند که به این اصول مهم پایدار باشد.
اما یک سوال در اینجا پیش می آید؛ بر اساس روایت صحیح الاسنادی که احمد بن حنبل از حذیفه نقل کرده، چرا و به چه دلیل باید بعضی از اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای اقامه نماز خود خوف و ترس داشته باشند و از همه مهمتر آنکه آیا حکومت خلفای اهل سنت، به این قوانین الهی پایبند نبودند؟!

شاید در پاسخ به این سؤال گفته شود، این روایت دوران حکومت سومین خلیفه اهل سنت و آشوب هایی که در زمان حکومتش پیش آمده را بیان می کند و اشاره به قتل خلیفه اهل سنت و ترس و خوف مسلمانان از آن دوران را هویدا می کند و از خوف این اتفاق، مسلمانان برای حفظ جان خود، مخفیانه نماز می‌خواندند.

در پاسخ به آنان گفته می شود؛ در میان شورشیان و قاتلان عثمان بن عفان، بعضی از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز حضور داشتند. پس چگونه ممکن است کسانی همانند اصحاب، تارک نماز یا مانع از اقامه آن باشند. این احتمال محال است که گفته شود شورشیان مخالف نماز و پرداخت زکات هستند. همچنین باید گفت دوران زندگی حذیفه محصور در زمان عثمان بن عفان نمی‌شود و او دوران حکومت خلفای قبلی اهل سنت را نیز درک کرده است و هیچ قرینه‌ای در روایت مذکور از احمد بن حنبل وجود ندارد که نشان از دوران آشوب و شورش زمان حکومت عثمان باشد!
این روایت می‌تواند در دوران حکومت خلیفه اول اتفاق افتاده باشد؛ اما یک احتمال در اینجا مطرح می‌شود؛ شاید نماز حذیفه و بعضی از اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با نماز خلیفه اول اهل سنت متفاوت بوده است؛ به عنوان نمونه حذیفه روی خاک سجده می‌کرده و پیروان خلیفه اول اهل سنت روی فرش یا لباس و غیره سجده می‌کردند و یا آنکه امام جماعت را عادل نمی‌دانست؛ همچنین می‌توان احتمال داد که حذیفه و بعضی از اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به دلیل عدم بیعت با خلیفه اول اهل سنت، از جان خود می‌ترسیدند و احتمال کشته شدن خود را با حضور در نماز جماعت می‌دادند.

آنچه مشخص است احمد بن حنبل در روایتی که از حیث سند بدون اشکال است، به نقل از حذیفه به ترس و خوف خود و بعضی از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در دوران حکومت سه خلیفه اهل سنت اشاره می‌کند. در واقع این ترس و خوف نشانه این است که در آن روزگار در مهمترین مسائل شرعی و عبادی مسلمانان که مهمترین آن نماز بوده تغییرات خاصی رخ داده است.

پی‌نوشت:
[1]. مسند أحمد بن حنبل، أحمد بن حنبل، ج38، ص235، رقم: 23259، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1421 هـ ق. «عن حذيفة قال قال رسول الله ... جعل الرجل منا لا يصلی إلا سرا.»
تعليق شعيب أرنؤوط: «إسناده صحيح على شرط الشيخين»