متن مقاله
در بسیاری از آثار مفتیان وهابی، به وضوح دیده می‌شود که آنان بر ممنوعیت بناء بر قبور حکم کرده‌اند؛ چنان‌که بن باز از چهره‌های مطرح وهابیت چنین می‌نویسد: «ولا يجوز البناء على القبور.[1] بناء بر قبور، جایز نیست.» او در موضع دیگری، بناء بر قبور را از مقدمات شرک تلقی کرده است: «فإن البناء على القبور من وسائل الشرك.[2] بناء بر قبور، از وسیله‌های فرو رفتن در شرک است.» ساخت قبه بر روی قبور نیز از منظر بن باز، بدعت و ممنوع است. «اتخاذ القباب عليها من البدع.[3] ساخت قبه بر روی قبور، بدعت محسوب می‌شود.»

این ادعاها در حالی از سوی بن باز و دیگر شخصیت‌های وهابی مسلک مطرح شده است که عالمان اهل سنت، درباره ساخت قبه و بناء بر قبور، نظر دیگری داشته و حتی آثاری نیز در جهت اثبات مشروعیت آن تالیف کرده‌اند. کتاب «احیاء المقبور من ادله استحباب بناء المساجد و القباب علی القبور» از جمله این آثار است که احمد بن صدیق غُماری در این اثر مفید، برای اثبات جواز ساخت قبه و بناء بر قبور، به ادله متعددی استناد کرده است؛ به چند نمونه از مطالب مورد اشاره غماری در کتاب مذکور اشاره می‌شود:
1) حکم بناء بر قبور عوام الناس:
هر چند برخی معتقدند بناء بر روی قبور مردم عادی، اگر به نیت مباهات و تفاخر باشد، حرام است، ولیکن بسیاری از علمای اسلامی نظیر ابن حزم در کتاب «المحلی» و ابن مفلح در کتاب «الفروع من فقه الحنابله»، تصریح به جواز بناء بر قبور مردم کرده‌اند.[4]
2) جواز بناء بر قبور علماء و صالحین:
نصوص فراوانی بر جواز، بلکه استحباب بناء بر قبور علما و اشخاص صالح  دلالت می‌کند. ادله استحباب بناء بر قبور اولیاء خداوند عبارتند از: حفظ حرمت آن بزرگواران، بالابردن امنیت قبور ایشان در برابر خطرات مختلف و فراهم کردن زمینه‌ای برای بهره بردن مردم از زیارت و تبرک‌جویی به قبور صالحین؛ ناگفته نماند که سلف امت نیز به جواز بناء بر قبور اولیاء الهی معتقد بوده‌اند؛ چنانکه در شرح توبشتی بر کتاب «المصابیح» و هم‌چنین شرح زین العرب بر کتاب «المصابیح» چنین تصریح شده است: سلف امت، بناء بر قبور بزرگان دین و علمای مشهور را جایز می‌شمردند.[5] هم‌چنین علی بن احمد الحداد در کتاب «مصباح الانام و جلاء الظلام» می‌نویسد: اگر کسی، اهالی شهری که قائل به ساخت قبه بر روی قبور هستند را تکفیر کند، با این تکفیرش در حقیقت، بزرگان دینی، علما و صالحین متقدم و متاخر را تکفیر کرده است. این تکفیرش در حقیقت تکفیر همه مسلمانان محسوب می‌شود.[6] بدین معنا که همه امت اسلامی، معتقد به ساخت قبه بر روی قبور هستند.
3) صحت وقف به‌جهت ساخت ضريح برای قبور مطهر اولیاء الهی:
غماری با استناد به کلام علمایی هم‌چون ابن حجر (دربخش «وصایا» کتاب التحفه)، تاکید می‌کند که وقف کردن به‌جهت ساختن ضریح برای قبور مطهر صالحین جایز و صحیح است.[7]
4) پاسخ‌گویی به ادله مورد استناد مخالفین بناء بر قبور:
یکی دیگر از بخش‌های مهم این کتاب، پاسخ‌هایی است که غماری به اشکالات مخالفین بناء بر قبور ارائه می‌کند؛ به‌عنوان نمونه: غماری می‌گوید: برخی معتقدند که اگر بر روی قبور بناء بسازیم، موجب می‌شود که انسان‌ها به عبادت غیرالله روی آورند، حال آن‌که تنها هدف، سازندگان بناء بر قبور این است که حرمت قبور مطهر اولیاء الهی حفظ شود و هم‌چنین آن قبور مطهر از خطراتی هم‌چون نبش قبر در امان بمانند.[8]
5) اثبات جواز ساختن مسجد در جوار قبور صالحین:
غماری معتقد است که ساختن مسجد در جوار قبور مطهر اولیاء الهی هیچ منعی ندارد؛ دلیل بارز او برای اثبات این مدعا، آیه «وَكَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَيْبَ فِيهَا إِذْ يَتَنَازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَيْهِمْ بُنْيَانًا رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِدًا.[کهف/21] و این‌چنین مردم را متوّجه حال آن‌ها کردیم، تا بدانند که وعده خداوند (در مورد رستاخیز) حقّ است، و در پایان جهان و قیام قیامت شکّی نیست! در آن هنگام که میان خود درباره کار خویش نزاع داشتند، گروهی می‌گفتند: «بنایی بر آنان بسازید (تا برای همیشه از نظر پنهان شوند! و از آنها سخن نگویید که) پروردگارشان از وضع آن‌ها آگاه‌تر است!» ولی آنها که از رازشان آگاهی یافتند (و آن را دلیلی بر رستاخیز دیدند) گفتند: ما مسجدی در کنار (مدفن) آن‌ها می‌سازیم (تا خاطره آنان فراموش نشود.)» است. این آیه بر ساخت مسجد در کنار قبور مطهر اصحاب کهف دلالت می‌کند؛ جالب‌تر آن‌که چنین کاری از سوی پروردگار مورد نکوهش و رد قرار نگرفته است. ازهمین رو مشخص می‌شود که روایات دال بر ممنوعیت ساخت مسجد در کنار قبور، با آیه مذکور در تعارض بوده و لذا از اعتبار می‌افتند.[9]
این نکته را نیز باید افزود، برخی از روایاتی که بر ممنوعیت ساخت مسجد در کنار قبور اموات، دلالت می‌کنند، به این دلیل صادر شده‌اند که عده‌ای از مشرکین، در کنار قبور بزرگانشان مکان‌هایی می‌ساختند و در آن اماکن به پرستش غیرالله اشتغال داشته‌اند، حال آن‌که هیچ‌کدام از مسلمانان در ابنیه‌ای که در جوار قبور مطهر صالحین می‌سازند، غیرخدا را عبادت نمی‌کنند.
احمد بن صدیق غُماری مطالب مفید دیگری نیز در کتاب «احیاء المقبور من ادله استحباب بناء المساجد و القباب علی القبور» اشاره می‌کند که به‌جهت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده می‌شود.
با توجه به مطالب فوق که تنها بخشی از کتاب احمد بن صدیق غماری است، مشخص می‌شود که ادله متعددی بر جواز بناء بر قبور دلالت می‌کند. از همین‌رو ادعای وهابیت مبنی بر ممنوعیت ساخت بناء بر روی قبور، ادعایی ناصواب و اشتباه است.

پی‌نوشت:

[1]. بن باز، فتاوی نور علی الدرب، ج2، ص212، بی‌جا، بی‌تا.
[2]. بن باز، الإفهام في شرح عمدة الأحكام، ص358،  توزيع مؤسسة الجريسي، بی‌تا.
[3]. بن باز، فتاوی نور علی الدرب، ج2، ص212، بی‌جا، بی‌تا.
[4]. غماری، احمد بن محمد بن صدیق، احیاء المقبور من ادله استحباب بناء المساجد و القباب علی القبور، ص6، قاهره، مکتبه القاهره، چاپ چهارم، 1429ه‌ق. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[5]. احیاء المقبور، ص9. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[6]. احیاء المقبور، ص9. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[7]. احیاء المقبور، ص9. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[8]. احیاء المقبور، ص19. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[9]. احیاء المقبور، ص21. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

نویسنده: محمد باغچیقی(باغچقی)