پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ هندوستان سرزمین کهن و باستانی در جنوب آسیاست که پس از چین پرجمعیت‌ترین کشور جهان محسوب می‌شود. بیش از ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در هند، مردمانی سیه چهره با موهای مجعد به نام دراویدیان زندگی می‌کردند.[1] این قوم وحشی نبودند و دارای تمدن دوره‌ی مفرغ، صنایع و معماری خاصی بودند. این مطلب بر اساس حفاری‌هایی که اخیراً در پنجاب و موهنجودار صورت گرفته به‌دست‌آمده است. دین آن‌ها از نوع ادیان ابتدایی می‌باشد که مهمترین رکن آن اعتقاد به تناسخ و انتقال ارواح است.
اواسط هزاره‌ی دوم قبل از میلاد مردمانی از نژادی دیگر به هند هجوم آوردند. آریایی‌ها که مردمانی بلندقد و سفید چهره بودند، از سلسله جبال هندوکش در جنوب سیبری به سه‌طرف حمله‌ور شدند. بخشی به اروپا رفتند و ملت‌هایی چون یونانی‌ها، لاتین‌ها و ژرمن‌ها و اسلاوها را به وجود آوردند و بخشی دیگر هم به سمت مشرق یعنی هند رفتند و کیش هندویی را پدید آوردند و بخش سوم هم به مغرب یعنی ایران سرازیر گشتند و از آن‌ها آیین زرتشتی پدید آمد. لذا ریشه‌ی این سه بخش یکی است.
آریایی‌های هند، آهسته‌آهسته در فرهنگ دراویدی نفوذ کردند و رفته‌رفته از حالت شبانی به کشاورزی روی آوردند. قوم مهاجر چندگانه پرست بودند و از گیاهی نامعلوم شرابی مسکر به نام «سوما» می‌ساختند و آن را با شیر آمیخته و می‌نوشیدند. آنان برای خدایان خود قربانی می‌کردند و هنگام تقدیم قربانی سرودهایی می‌خواندند. این سرودها از مغز و اندیشه‌ی روحانیون تراوش کرده بود که کم‌کم جمع‌آوری شد و اولین دین در هند پا به صحنه گذارده و به دنبال آن ادیان دیگری هم پدید آمدند.
سازمان قبایل در هند بدین‌صورت بود[2] که هر قبیله رئیسی داشت؛ با نام راجه. این مقام به‌حکم وراثت از پدر به فرزند به فرزند منتقل می‌شد. پدر هر خانواده پیتار نامیده می‌شد و اتفاقاً نام روحانیون هم همین بوده و احتمالاً لقب پدر روحانی از همین زمان به وجود آمده است. همسرِ رئیس خانواده به نام ماتار نامیده می‌شد که وظیفه‌ی او فرمان‌بری از شوهر و اداره‌ی تمام امور خانواده بود.
کیش ودائی بعد از اختلاط آریایی‌ها با نژاد اصیل هند یعنی دراویدی‌ها پدید آمد. قوم آریایی رفته‌رفته افسانه‌ها، حکایات، داستان‌ها و سرودهایی را از طریق روحانیون رواج دادند. آن‌ها برخی قوای طبیعی را تقدیس می‌کردند، چندگانه پرست بودند و خدایان متعددی می‌پرستیدند، شراب مقدس می‌نوشیدند و به آتش به‌عنوان یک پدیده‌ی مقدس احترام می‌گذاشتند. مجموعه‌ی سرودها و حکایات روحانیون به‌صورت کتابی مقدس به نام «ودا» درآمد.
واژه‌ی ودا در لغت به معنی دانش می‌باشد. وداها دارای چهار بخشند[3] که عبارت‌اند از: ریگ‌ودا، سامه‌ودا، یجور ودا و آتهروه ودا؛ «ریگ‌ودا» به معنای قطعات حمد و ستایش است. این کتاب مجموعه‌ای از سروده‌های مذهبی است که افزون بر هزار سروده می‌باشد و در چند بخش تنظیم شده است. این سروده‌ها در ابتدا توسط روحانیون شنیده شد و بر سر زبان‌ها افتاد و به‌صورت شفاهی و سینه‌به‌سینه به نسل‌های بعد منتقل شد تا اینکه ظاهراً حدود قرن هشتم قبل از میلاد صورت کتابت یافت. ریگ‌ودا چندین خدا را مخاطب قرار می‌دهد که عبارت بودند از خدای پدر یا دایوس پیتار یا پدر آسمانی، دوم؛ خدای مادر یا پریتیوی ماتار یا خدای زمین و سوم؛ خدای میترا که خدای مهر و آفتاب بود. «سامه‌ودا» سروده‌هایی است که به هنگام نوشیدن شراب مقدس «سوما» خوانده می‌شد.[4]
«یجورودا» بیشتر کلام منثور است که به‌قصد تلاوت برای تقدیم قربانی، ادعیه و اوراد قرائت می‌شد. «آتهروهودا» مجموعه‌ی افسون‌ها و اورادی است که به قصد سحر و جادوها از زمان‌های دور باقی مانده است. در این ودا نفرین‌ها و ادعیه‌ی سحرانگیز بسیار است.
رسم عبادت نزد آریایی‌ها و کیش ودائی بسیار ساده بود.[5] آن‌ها با روح امیدوار، خدایان را به نماز می‌ایستادند. آنان در ابتدا معبد خاصی نداشتند و مراسم پرستش را زیر آسمان و برفراز چمن‌های سرسبز و نزدیک صحرایی که برای خدایان فراهم ساخته بودند، انجام می‌دادند و برای خدایان شیر و کره و حبوبات، قربانی و بیش از همه، "اسب" فراهم می‌کردند.[6]

پی‌نوشت:

[1] . داریوش شایگان، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، تهران: نشر امیرکبیر، ۱۳۹۴، ج۱، ص ۱۲۰.
[2] . جان ناس، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص ۱۳۴.
[3] . همان، ص ۱۳۹.
[4] . داریوش‌شایگان، ادیان و مکتب‌های فلیفی هند، ج۱، تهران: نشر امیرکبیر، ۱۳۹۴، ص ۳۰۴.
[5] . جان ناس، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص ۱۳۹.
[6] . محمد تقی فعالی، آفتاب و سایه‌ها، تهران: نشر عابد، ۱۳۹۰، ص ۲۸.

جهت مطالعه بیشتر بنگرید به: محمد تقی فعالی، آفتاب و سایه‌ها...