پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ وهابیون معاصر ارتباط بین عالم برزخ و این دنیا را غیر عادی شمرده و روایاتی  که در این زمینه مطرح شده را از معجزات شمرده‌اند و دلیل آن را نشنیدن مردگان دانسته‌اند. البانی، از علمای وهابیت منکر شنیدن مرده‌ها شده و می‌گوید: «شنیدن یا نشنیدن اموات، امری غیبی و از امور برزخ است که کسی غیر از خداوند آن را نمی‌داند و باید طبق نص عمل کرد».[1] وی معتقد است: اطلاع از احوال اموات از امور غیبی است و نیازمند به نزول آیه از جانب خدا و یا صدور حدیث از طرف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله است و با قیاس و برهان عقلی نمی‌توان از آن اطلاع یافت.

یکی از صور استدلال آنها این است که گفته‌اند از راه عقل نمی‌توان اثبات کرد که اموات می‌شنوند، بلکه برای اثبات آن نیازمند نص شرعی هستیم؛ این سخن صحیح است و عقل، راهی برای فهم مسائل و موجودات غیبی ندارد، ولی می‌تواند برخی امور غیبی؛ مثل اثبات خداوند یا اثبات روح و برخی از اسرار نظام هستی را ثابت کند؛ همچنین خداوند این امور غیبی را به هر کس که بخواهد واگذار می‌کند. خداوند می‌فرماید: «چنین نبود که خداوند شما را از اسرار غیب، آگاه کند؛ ولی خداوند از میان رسولان خود، هر کس را بخواهد برمی‌گزیند (و قسمتی از اسرار نهان را در اختیار او می‌گذارد).»[2]

در روایاتی که از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده، هیچ نفیی در خصوص نشنیدن مردگان نیامده و چند مورد نیز نقل شده که آنان از شما شنواترند. بدون شک کیفیت شنیدن در عالم مادی، غیر از کیفیت شنیدن در عالم برزخ یا آخرت است و هیچ عالمی ادعا نکرده که همه اموات، همه سخنان زنده‌ها را می‌شنوند؛ اما اجماعی هم بر نشنیدن مرده‌ها به صورت مطلق وجود ندارد، بلکه اکثرعلما به شنیدن مردگان به صورت اجمالی تصریح کرده‌اند؛ زیرا شنیدن در عالم برزخ، بسی قوی‌تر و بیشتر از شنیدن این دنیای مادی است؛ عالم برزخ مانند دیگر عوالم، دارای احکام خاصی است که انسان برای ارتباط با آن عالم و درک شهودى آن، باید به صورتى تبدل یابد که بتواند چنین ظرفیتى را پیدا کند؛ پس ارتباط و آگاهی از احوال اموات در عالم برزخ و اطلاع از ماهیت و حقایق آن به صورت کامل و به آسانی برای هر کسی میسر نیست.

البته - عکس نظر وهابیت - اصل در این مسئله وجود و امکان آن است، مگر اینکه استدلالی بر محال بودنش اقامه شود و دلیلی برای نفی ارتباط میان برزخیان و اهل دنیا از کسی وارد نشده است. عالم برزخ، تتمّه عالم دنیا است؛ چون برخی از خصوصیّات کمی و کیفی دنیا در آنجا نیز حاکم است. عالم برزخ نیز همانند دنیا، صبح و شام دارد و تا زمان معینی امتداد دارد. «عذاب آنها آتش است که هر صبح و شام بر آنها عرضه می‌شود؛ و روزی که قیامت برپا شود ...»[3] و آن زمان معین، شروع قیامت است که در آن شب و روزى وجود ندارد، بلکه «نه آفتاب را در آنجا می‌بینند و نه سرما را!».[4]

بنابراین، اصل را بر نشنیدن مردگان قرار دادن، مغالطه‌ای بود که البانی انجام داد و بین جسم مرده و روح زنده او، فرقی قائل نشد و اصل در جسم میت (که نشنیدن است) را به روح زنده او توسعه داد، در حالی که اصل در روح، توانایی بر شنیدن و دیدن است.

احادیثی نیز وجود دارد که نمایانگر امکان ارتباط اهل دنیا با برزخیان است. حدیث مشهوری از ام‌سلمه نقل شده که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را در حالی که سر و صورت مبارکش خاکی بود در خواب دیده، عرض می‌کند: «یا رسول الله! چه شده است؟» می‌فرماید: «دیروز شاهد شهادت حسینم بودم».[5]

مفضل بن موفق مى‌گوید: «من مكرّر به زیارت قبر پدرم مى‌آمدم، روزى به دلیل كارى كه داشتم موفق نشدم كه به زیارت قبرش بروم. شبِ همان روز، او را در عالم رؤیا دیدم كه مى‌گفت: «اى فرزندم! چرا به زیارت من نیامدى؟» به او عرض كردم: «هرگاه به زیارت تو مى‌آیم، مى‌دانى؟» پدر گفت: «آرى! به خدا سوگند! از هنگامى كه از خانه حركت می‌كنى تا بر قبرم مى‌نشینى، دائماً تو را نظاره مى‌كنم تا برگردی».[6] صحت یکی از این روایات، امکان ارتباط انسان با ارواح را اثبات می‌کند؛ هر چند خودِ این ارتباط، در بیشتر اوقات برای اهل دنیا محسوس نیست، ولی آثار آن می‌تواند محسوس باشد.

پی‌نوشت:
[1]. «اصل در ارتباط بین عالم برزخ و دنیا»
[2]. سوره آل‌عمران، آیه 179.
[3]. سوره غافر، آیه 46.
[4]. سوره انسان، آیه 13.
[5]. شرح الصدور بشرح حال الموتی و القبور، سیوطی، ص351.
[6]. الروح، ابن‌قیم، ص18و19.