پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از علل ترویج یوگا، بحث مراقبه است؛ مراقبه در یوگا غیر از معنی مراقبه در معنویت و عرفان اسلامی است. اولین موارد بکارگیری ترجمه غلط «مراقبه» برای «Meditation»، توسط منوچهر مرتضوی (استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تبریز)، طی مقاله‌ای با عنوان «عشق در دیوان حافظ» که در نشریه زبان و ادبیات فارسی چاپ دانشگاه تبریز در اسفند ۱۳۳۳ چاپ شده، می‌توان دید.[1]

در اسلام معنای مراقبه، حفظ خود از گناه و داشتن تقوا است. کما اینکه خداوند متعال در قرآن کریم همواره انسان را به رعایت تقوا توصیه و سفارش کرده است. «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً ۚوَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا»؛[2] «ای مردم! از (مخالفت با فرمان‌هایِ) پروردگارتان بپرهیزید، آنکه شما را از یک تن آفرید و جفتش را از او پدید آورد و از آن دو تن، مردان و زنان بسیاری را پراکنده و منتشر ساخت. و از خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می‌کنید، پروا کنید و از (قطع رابطه با) خویشاوندان بپرهیزید. یقیناً خدا همواره بر شما حافظ و نگهبان است».

همچنین در بیان چگونگی انجام مراقبه در اسلام گفته شده است که باید به مرگ و بی‌ارزشی امور مادی توجه کرد و به این آیات استناد می‌کنند: «قُلْ لِعِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا يُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خِلَالٌ» [3] «به بندگان مؤمنم بگو: نماز را برپا دارند، و از آنچه روزی آنان کرده‌ایم، پنهان و آشکار، انفاق کنند، پیش از آنکه روزی فرا رسد که در آن نه داد و ستدی است و نه پیوند دوستی و رفاقت». یا آنجا که می‌خوانیم: «يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ»؛[4] روزی که هیچ مال و اولادی سود نمی‌دهد، مگر کسی که دلی سالم (از رذایل و خبایث) به پیشگاه خدا بیاورد».

توجه به مرگ و مرگ‌اندیشی از اصول اصلی و محوری دین اسلام و بالتبع مراقبه اسلامی است. اما در یوگا و ادیان شرق، اصلاً اعتقادی به زندگی پس از مرگ به این معنای اسلامی وجود ندارد. آنها به آموزه تناسخ اعتقاد دارند، از این‌رو به صورت مبنایی و ماهوی مراقبه در اسلام و ادیان شرق تفاوت دارد.

به گزارش ایکنا، حمیدرضا مظاهری سیف، رئیس مؤسسه بهداشت معنوی و استاد حوزه علمیه، سوم تیرماه در نشست «بررسی و نقد یوگا» بیان کرد: «مرحله دیگر یوگا دارانا و دایانا است؛ اصل در اینجا خالی کردن ذهن و تمرکز بر روی یک چیز و حفظ این وضع که در فارسی مراقبه ترجمه می‌شود؛ در اینجا مراقبه خالی گذاشتن ذهن است ولی مراقبه در فرهنگ اسلامی، حفظ یاد خدا و اسماء خدا در درون انسان و قلب و ذهن است. در مراقبه معنوی اسلامی، ذهن پویاست ولی در یوگا ذهن متوقف است و نه پویا؛ در حقیقت مطلق خودآگاهی و آگاهی و حتی آگاهی به احساسات هم متوقف می‌شود. خیلی‌ها تلاش‌ می‌کنند برای مقبولیت یوگا آن را با عرفان اسلامی همسان‌سازی کنند تا توجیهی برای آن بتراشند».[5]

 بنابراین ماهیت مراقبه در یوگا، توقف اعمال ذهنی است. ماهیت مراقبه در اسلام، انجام اعمال ذهنی و توجه به خدا است.

پی‌نوشت:
[1]. بررسی تطبيقی مفهوم و حقيقت «مراقبه» در عرفان اسلامی و عرفان بودایی، مجله معرفت ادیان.
[2]. قرآن کریم سوره نساء، آیه 1
[3]. قرآن کریم سوره ابراهیم، آیه 31
[4]. قرآن کریم سوره شعراء، آیه 88 و 89
[6].خبرگزاری ایکنا، مصاحبه با مظاهری سیف، رئیس مؤسسه بهداشت معنوی درنشست«بررسی و نقد یوگا»، کد خبر: ۳۹۷۹۷۹۱تاریخ انتشار : ۰۳ تير ۱۴۰۰
محمد جواد نصیری