پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در شهر دیدیما (Didyma) که شهری یونانی- کاریایی بوده، محراب و جایگاهی مقدس به نام آپولو (sanctuary of Apollo) وجود داشت.

در حوالی سال 494 پیش از میلاد، مردم آن شهر علیه حکومت هخامنشی قیام کردند، داریوش اول، شاهنشاه هخامنشی نیز لشکری فرستاده؛ قیام را سرکوب، بسیاری را کُشته و معبد را ویران کرد.[1] اما برخی منابع تاریخی، این سرکوب و ویران ساختن معبد را در سال 479 پیش از میلاد و به خشایارشا نسبت دادند.[2] در دانشنامه ایرانیکا هم گزارشی مستند از ویرانی معبد به دست شاهنشاه هخامنشی و غارت گنجینه‌های آن توسط پارسیان باستان آمده است:

The 6th-century temple, which incorporated its smaller predecessor, was destroyed by the Persians in 494 B.C.E., after the failure of the Ionian revolt... and the bronze statue of Apollo... was carried away to Ecbatana; Seleucus I Nicator brought it back in around 300 B.C.E. A huge bronze knucklebone... has been excavated at Susa; it must have been part of the Persian loot from Miletus or Didyma.

بعدها، سلوکیان و حاکمان بومی آن منطقه، کوشیدند که معبد را بازسازی کنند، اما حجم و نوع ویرانی به گونه‌ای بود که هیچ گاه موفق به بازسازی نشدند:

A new sanctuary of great dimensions was planned by Alexander the Great; construction seems to have begun under Seleucus and to have continued until the 2nd century C.E... but it was never finished.[3]

هرآینه ممکن است رفتار هخامنشیان در ویران کردن معبد، رفتاری درست بوده باشد. لیکن رفتار امروز باستان‌گرایان در انکار واقعیت و ترویج تصویری خیال‌انگیز از هخامنشیان، حتماً اشتباه است.

پی‌نوشت:

[1]. بنگرید به: Herodotus, 6.19.3
[2]. بنگرید به: Strabo, 14.1.5
[3]. بنگرید به:
Rüdiger Schmitt, "DIDYMA", Encyclopædia Iranica, November 28, 2011.