پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ «سید ابوالفضل برقعی » از روحانیون معاصر شیعه ایران است که دیدگاه‌های خاصی دارد و در برخی از آثار متأخر خود، به اهل‌سنت و گاه به وهابیت متمایل شده است. این شخصیت که در آثارش خود را علامه برقعی معرفی می‌کند، به‌ نقد بسیاری از اعتقادات و ضروریات شیعه از جمله امامت و خلافت حضرت علی علیه‌السلام پرداخته است؛ به‌عنوان‌ مثال وی در یکی از آثار تفسیری خود و ذیل آیه 55 سوره مائده می‌نویسد: «برخی کلمه ولی را به معنای ولایت و سلطنت و بعضی دیگر، به معنای محبت و دوستی گرفته‌اند و هر کدام از قائلین روایاتی برای تأیید قول خود آورده‌اند؛ ولی ما نباید تناسب آیات را نادیده بگیریم و آیات الهی را غیر مربوط به یکدیگر فرض کنیم و قرآن را از فصاحت دور کنیم، پس می‌گوییم: آیات قبل از این آیه، راجع به نهی از دوستی با کفار یهود و نصاری است؛ بنابراین آیه 55 سوره مائده، ربطی به سلطنت و زمامداری ندارد».[1] به عبارتی برقعی می‌گوید چون در آیه 51 سوره مائده واژه «ولی» به معنای دوست است، پس در آیه 55 سوره مائده نیز به معنای دوستی است.

در رد این ادعای برقعی می‌گوییم: بنا بر آنچه که در روایات معتبر، چه در میان شیعه و چه در میان اهل‌سنت آمده است، این آیه شأن نزول مستقلی دارد؛ چنانکه فخر رازی در کتاب تفسیری خود شأن نزول این آیه را بیان کرده است. فخر رازی از ابوذر، حدیثی درباره نزول آیه ولایت نقل می‌کند که بر اساس آن، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله هنگام خاتم بخشی امیرالمؤمنین علیه‌السلام به خداوند عرضه داشت: «خداوندا! برادرم موسی از تو درخواست کرد که ... هارون را در امر من شریک قرار ده. خداوندا! من محمد، پیامبر و برگزیده تو هستم. پس سینه مرا گشاده گردان و کار مرا آسان‌ساز و وزیری از خویشانم، یعنی علی را برای من قرار ده و پشتم را به او محکم کن. ابوذر می‌گوید: «به خدا سوگند! هنوز رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله این دعا را تمام نکرده بود که جبرئیل نازل شد و عرضه داشت: ای محمد، بخوان: «انما ولیکم الله ورسوله...» تا آخر آیه».[2]

همچنین باید گفت که واژه «ولی» در قرآن در بیشتر موارد، به معنای سرپرستی آمده است؛ حتی در آیه 51 سوره مائده نیز کلمه ولی به معنای صرف دوستی نیست؛ بلکه علاوه بر دوستی، معنای سرپرستی نیز از آن فهمیده می‌شود؛ زیرا خدای سبحان در جمله مورد بحث که فرموده: «لا تتخذوا الیهود و النصاری اولیاء»، مسئله ولایت را مقید به هیچ‌یک از خصوصیات و قیدها نکرده و به طور مطلق فرموده: یهود و نصارا را اولیاء خود مگیرید و از این فهمیده می‌شود که مراد از ولایت، نوعی از نزدیکی و اتصال است و آن این است که یهود و نصارا دولت و سلطه‌ای داشته‌اند که مسلمانان بیماردل می‌ترسیدند تحت سلطه آنان منکوب شوند.[3]

همچنین باید گفت که بر فرض اینکه معنای کلمه «اولیاء» در آیه 51 مائده، صرف دوستی باشد و ادعای (هم سیاق بودن آیات) برقعی نیز درست باشد؛ باز هم این ادعا در صورتی درست است که آیات دیگری بین آن دو آیه (آیه 51 و 55 سوره مائده) واقع نشود، در حالی که میان دو آیه یاد شده، سه آیه دیگر فاصله شده است؛ بنابراین با توجه‌ به روایات معتبری که در کتب فریقین در زمینه بیان شأن نزول این آیه بیان شده است روشن می‌شود که معنا و مراد از کلمه «ولی» در این آیه، همان زمامداری و سرپرستی است.

پی‌نوشت:
[1]. برقعی، سید ابوالفضل، تابشی از قرآن، ج2، ص44.
[2]. رازی، فخرالدین محمد بن عمر، تفسیر الرازی (مفاتیح‌الغیب)، ج12، ص386.
[3]. طباطبائی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج5، ص604.