پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برائت از مشرکین، تعبیری قرآنی به مفهوم بیزاری و اجتناب از مشرکین و دشمنان مسلمانان و قطع پیوند با آنهاست. این اصطلاح، به مراسم بیزاری جستن از دشمنان اسلام در ایام حج، اطلاق می‌شود. امام خمینی (رحمةالله‌علیه) با توجه به ابعاد سیاسی حج، در نخستین عید قربان پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1358 شمسی، در پیامی به حاجیان، ضرورت رویارویی با آثار طاغوت و بازگشت به اسلام واقعی را یادآور شد.[1] در این سال، این مراسم با راهپیمایی آرام در مدینه برگزار شد و به تدریج به شکل راهپیمایی اعتراضی درآمد. عده زیادی از حاجیان ایرانی و غیرایرانی، با هماهنگی دولت سعودی، در مکان‌هایی گرد آمده، با شعارهایی، بیزاری خود را از شرک و طاغوت‌های زمان، اعلان کرده و مسلمانان را به اتحاد و برادری دعوت می‌کردند.

به علّت روابط حسنه بین عربستان و آمریکا، برگزاری این مراسم با وجود هماهنگی دولت‌های ایران و عربستان، با محدودیت‌هایی روبه رو شد. بزرگان وهابی نیز با فتوای بدعت بودن این عمل، به کمک دولت سعودی آمدند و نیروهای امنیتی سعودی، از راهپیمایی وحدت در سال ۱۳۶۰ شمسی در مدینه ممانعت کردند. پادشاه عربستان سعودی، ملک خالد، چهارمین فرزند عبدالعزیز که به حکومت رسیده بود، در نامه‌ای به امام خمینی (رحمةالله‌علیه)، نظر علمای وهابی درباره فردی بودن حج را اعلام کرد و برپایی راهپیمایی در ایام حج را بدعت و مزاحمتی برای دیگر حاجیان برشمرد و آن را انحراف از دین و جسارت به مکه و کعبه دانست.[2]

امام خمینی (رحمةالله‌علیه) در پاسخ ملک خالد، ضمن دعوت از کشورهای اسلامی به اتحاد، اختلاف و نفاق را منشأ همه گرفتاری‌های مسلمانان دانست و با اشاره به نقش تاریخی حرمین شریفین به عنوان مرکز عبادی سیاسی مسلمانان، جرم دانستن آیین برائت از مشرکان در مکه را نتیجه کج‌فهمی، غرض‌ورزی و تبلیغات گسترده ابرقدرت‌ها دانست.[3]

از سال ۱۳۶۲ شمسی، برگزاری آیین برائت از مشرکین، بر دامنه کشمکش‌ها افزود، ولی در بیشتر موارد، مشکلات با مذاکره و پی‌گیری دو طرف، حل و فصل می‌شد تا اینکه در سال 1366 شمسی در روز ۹ مرداد، به کشتار حجاج در مکه که شعارهای سیاسی در راستای «اعلان برائت از مشرکین» در طول مناسک حج واجب پرداختند، انجامید و موجب قطع رابطه 4 ساله ایران و عربستان سعودی شد.

آیت‌الله خامنه‌ای نیز از سال ۱۳۷۰ شمسی که دوباره اعزام زائران ایرانی به حج تمتع به راه افتاد، بر مواضع رهبر کبیر انقلاب در برائت از مشرکین تأکید کرد و آن را فرصتی برای رویارویی با نقشه‌های استکبار و صهیونیسم برشمرد.[4] در این دوره نیز مراسم برائت از مشرکین با محدودیت مواجه شد که در سال اول، این آیین در مقابل بعثه جمهوری اسلامی در مکه برگزار شد.[5] در سال بعد ۱۳۷۱ شمسی، این مراسم با شکوه فراوان انجام شد، ولی از سال ۱۳۷۲ شمسی که دولت عربستان مخالفت کرد و نیروی نظامی به محل برگزاری مراسم[6] فرستاد. برگزاری راهپیمایی برائت از مشرکین، در مکه برگزار نشد و با موافقت رهبر انقلاب، این مراسم ابتدا در منا و سال‌های بعد در عرفات برگزار گردید.[7]

این آیین، همه‌ساله با پیام رهبر جمهوری اسلامی ایران و با حضور شخصیت‌های دینی و سیاسی و اندیشمندان کشورهای اسلامی، در عرفات برگزار می‌گردد؛ این مراسم صبح روز عرفه، در بعثه رهبر جمهوری اسلامی ایران در صحرای عرفات، با شعارهایی هم‌چون «مرگ بر اسرائیل»، «مرگ بر آمریکا»، «یا ایها المسلمون اتحدوا اتحدوا» و «تفرقه و اختلاف پیروی از شیطان است»، از سوی حاجیان ایرانی و غیر ایرانی، پس از تلاوت آیاتی از قرآن کریم آغاز می‌شود و در ادامه، سرپرست حاجیان ایرانی، پیام رهبر جمهوری اسلامی ایران را به دو زبان فارسی و عربی می‌خواند. در پایان نیز قطعنامه‌ای خوانده می‌شود و زائران پس از هر بند، تکبیرگویان آن را تأیید می‌کنند.

پی‌نوشت:
[1]. صحیفه امام، امام خمینی، ج۱۰، ص۱۵۸.
[2]. روزنامه جمهوری اسلامی، سال سوم، ش۶۸۲.
[3]. صحیفه امام، امام خمینی، ج۱۵، ص۲۹۰.
[4]. مرکز تحقیقات حج، صحیفه حج، ج۲، ص۱۷۲-۱۷۳، ۲۰۳.
[5]. روزنامه کیهان، ۳۰ خرداد ۱۳۷۰.
[6]. مروری بر روابط ایران و عربستان، اخوان کاظمی، ص۹۵-۹۷.
[7]. مرکز تحقیقات حج، صحیفه حج، ج۲، ص۲۳۰.