ازدواج در ادیان غیراسلامی به چه صورت است؟ عقد و صیغه محرمیت در این ادیان چگونه می‌باشد؟

پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ازدواج یکی از ضروریات زندگی بشر است که حیات نسل‌های بعد در گرو این پیمان است. این آیین در ادیان جایگاه متفاوتی دارد. برخی مانند اسلام، ازدواج را مستحب مؤکد می‌دانند. امام صادق (عليه‌السلام) فرموده‌اند: «مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِيَاءِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِمْ حُبُّ النِّسَاءِ؛علاقه به زن (همسر) از اخلاق انبيای الهی است.» [1] اما ازدواج در ادیان و آئین‌های دیگر کمی متفاوت است.

ازدواج در دین مسیحیت؛

گرچه در تورات می‌خوانیم که خدا برای تنها نبودن آدم، حوا را خلق کرد: «و خداوند خدا گفت‌: «خوب‌ نیست‌ که‌ آدم‌ تنها باشد. پس‌ برایش‌ معاونی‌ موافق‌ وی‌ بسازم‌.» [پیدایش 2:18] اما انجیل تجرد را بر تأهل برتر می‌داند: «زیرا بعضی خواجه‌اند، ازآن‌رو که از شکم مادر چنین متولد شده‌اند؛ بعضی دیگر به دست مردم مقطوع‌النسل گشته‌اند؛ و برخی نیز به‌خاطر پادشاهی آسمان از ازدواج چشم می‌پوشند. هر که می‌تواند این را بپذیرد، بگذار چنین کند.» [متی، 19 :12] در مسیحیت ازدواج با خدمت به خدا تنافی دارد: «لیک به مجردان و بیوه‌ زنان می‌گویم که ایشان را نیکوست که مثل من بمانند، لیکن اگر پرهیز ندارد نکاح کند. شخص مجرد در امور خداوند می‌اندیشد که رضامندی خدا را بجوید و صاحب زن در امور می‌اندیشد که چگونه زن خود را خشنود سازد.» [اول قرنتیان،7:8-9]

در عین اینکه در انجیل تجرد بر ازدواج اولویت داده شده، اما مسیحیان کاتولیک، ازدواج را یکی از آیین های مقدس خود می‌دانند و کاتولیک‌ها و ارتدکس‌ها تجرد را منحصر در کشیشان و مقامات دینی کرده‌اند، ولی کشیشان پروتستان برای ازدواج، مانعی نمی‌بینند.

اجرای مراسم ازدواج در مسیحیت نیز بستگی به بافت فرهنگی و مذهبی هر منطقه دارد. به‌طور کلی در مسیحیت خطبه‌ای که سبب محرمیت زوج با یکدیگر شود، وجود ندارد و زن و مرد با حضور در کلیسا سنت‌هایی که در تاریخ شکل گرفته و رنگ و بوی مسیحی دارند را انجام می‌دهند. اما متداول‌ترین کارهایی که در مراسم ازدواج مسیحی اجرا می‌شوند از این قرار است:

مسیحیان مراسم ازدواج را با برگزاری آیین عشای ربانی هم‌زمان می‌کنند، چرا که عشای ربانی آیینی است که نشان دهنده اتحاد مسیحیان با عیسی مسیح است و ازدواج هم نوعی اتحاد زوجین با یکدیگر است. زوجین ضمن اظهار موافقت خویش از ازدواج، با توبه کردن از گناهان، خود را آماده مراسم می‌کنند. کشیش حاضر نیز قسمت‌هایی از کتاب مقدس که مربوط به ازدواج است را برای حضار و زن و شوهر می‌خواند.

در کلیساهای ارتدوکس، کشیش با گذاشتن حلقه گل بر سر زوج، آنها را متبرک می‌کند و می‌گوید: «خداوندا، خدای ما، متبرک می‌کنم و تاج می‌گذارم بر سرشان با شکوه و افتخار.» بنابراین، ازدواج در مسیحیت در مرحله اول ناپسند است و اگر انسان ناچار به ازدواج شود، به عنوان یکی از مراسمات دینی شناخته می‌شود.

ازدواج در دین یهودیت؛

در یهودیت، ازدواج و تأهل، وضعیت آرمانی مردان تلقی می‌شود نه زنان. زنان مکلف به ازدواج نیستند؛ زیرا وظیفه داشتن فرزند تنها بر عهده مردان است. اساساً تکليف ازدواج و توليد نسل، مستقيماً‌ متوجه مردان است، اما به زنان نيز توصيه شده است که به مردان در اين مسير کمک کنند. همه وعده‌ها نیز از سوی شوهر به زن داده می‌شود و زن هیچ وعده قراردادی به شوهرش نمی‌دهد.

در یهودیت، يافتن همسر معمولاً به واسطه شخص ثالث یا به کمک شدخان (کسي که کارش واسطگي است) انجام مي‌شود که به دو خانواده کمک مي‌کند تا نامزد مورد نظر را بيابند. پس از همسریابی، نوبت قرار ملاقات مرد و زن جوان است که آن  دو در خانة کسي که هردوي آن‌ها را مي‌شناسند، همدیگر را ملاقات مي‌کنند و در صورت تمايل، اين ملاقات دوبار ديگر تکرار مي‌شود. در صورت موافقت هر دو و عدم مخالفت خانواده‌هاي‌شان، گام بعدي تنظيم سند تِنائيم است، يعني مراسم قول و قرار که در آن دو طرف شرايط ازدواج را به تصريح مي‌نويسند و سپس با صداي بلند قرائت مي‌کنند و يک بشقاب سفالين (به نشانة خرابي معبد يا دور کردن شياطين) مي‌شکنند. اعتقاد عاميانه بر است که هر دختر ازدواج نکرده‌اي که تکه‌اي از آن بشقاب را به خانه ببرد، در آن سال ازدواج خواهد کرد. در ميان يهوديان معاصر، تنائيم جاي خود را به مراسم غير ديني مهماني نامزدي داده و تنائيم به يهوديان سنتي اختصاص دارد.[2]

دو بخش مهم مراسم ازدواج يهودی عبارتند از:

يک: اِروسين يا قيدوشين(قداست پیوند زناشویی) که پيمانی مربوط به آغاز ازدواج است که مرد و زن با عقد ازدواج به هم می‌پيوندند و برای لغو آن بايد طلاق صورت گيرد.

دو: حوپا يا قبه(ازدواج زیر سایبان) که نماد ورود عروس به خانة داماد است. عروس همراه با والدینش وارد حوپا می¬شود و مراسم ازدواج اندک زمان پس از مراسم نامزدی شکل می¬گیرد و در آن حلقۀ ازدواج رد و بدل می¬شود. نخست در کنار جام شراب، دعای نامزدی می¬خوانند و داماد در حضور دو شاهد، حلقۀ ازدواج را در انگشت سبابه عروس قرار می¬دهد و می¬گوید: "تو با این حلقه بر طبق شریعت موسی و اسرائیل به همسری من در آمدی." سپس داماد سندی را در رعایت حقوق عروس امضا می¬کند که به "کتوبا" معروف است. یعنی پیمان ازدواج.[3] مقصود از ازدواج در یهودیت بیشتر ایجاد یک خانه و کاشانه است تا برقراری یک رابطه و به همین خاطر مراسم ازدواج در زیر یک سایبان(حوپا یا قبّه) اجرا می شود.[4]

ازدواج در آئین زرتشت؛

 روش ازدواج در ایران باستان، بر اساس رویکرد آیین زرتشتی -بر اساس دیدگاه موبد اردشیر آذرگشسب- چنین است که پس از خواستگاری، مراسم نامزدی انجام می‌گیرد.[5] بعد نوبت به عقد (پیوند زناشویی) می‌رسد. در این زمان، دختر خود را می‌آراید و در مجلس می‌نشیند. پارچه‌ای سبز بر روی سرش می‌گذارند تا صورتش را یپوشاند. موبد در مراسم حاضر می‌شود و از عروس می‌پرسد که آیا راضی به ازدواج با فلانی هستی؟ موبد این سؤال را چند مرتبه تکرار می‌کند. عروس در مرتبه سوم یا هفتم پاسخ مثبت می‌دهد. سپس مراسم گواه‌گیران آغاز می‌شود. یعنی موبد به همراه نمایندۀ عروس (پدر یا برادر عروس) به منزل داماد می‌رود و همین سؤال را در حضور خویشاوندان، از داماد می‌پرسد. پس از اینکه داماد اعلام رضایت کرد، موبد بخشی از اوستا را می‌خواند و سپس یک تخم‌مرغ به بیرون از منزلِ داماد می‌اندازد. بعد نوبت مراسم عروس‌کِشان است، که موبد به همراه خویشاوندان نزدیک داماد، به منزل عروس می‌روند. عروس با بدرقه خویشاوندانش، به خانواده داماد سپرده می‌شود. البته به شوخی یا جدی، خویشاوندان عروس، در ازای تحویل عروس به خانواده داماد، مبلغی پول از آنان می‌گیرند. سپس خویشاوندان داماد، عروس را به خانه داماد می‌برند.[6]

موبد آذرگشسب، پس از بیان این سخنان در باب سنت‌های ایرانی ازدواج، ادامه می‌دهد: «داماد که با بی‌تابی تمام، دم درب منزل خود، انتظار ورود عروس را می‌کشد، به محض اینکه عروس بدانجا رسید، پیش آمده سکه‌ای در دست او می‌گذارد و او را با خود به درون خانه می‌برد».[7] سپس داماد و عروس به همراه موبد، دور آتش می‌چرخند (همانند رسمی که هندی‌ها دارند). بعد داماد عروس را به حجله می‌برد و به او رونما (پول یا هدیه‌ای دیگر) می‌‍‌دهد.[8] همچنین در روز پس از عروسی، مراسم پاتختی برگزار می‌شود. گذشته از این، در ایران باستان نیز مهریه مرسوم بود. مثلاً در زمان انوشیروان، قانون مهریه وجود داشت و مرد باید به زن مهریه می‌داد. [9]

پی‌نوشت:
[1]. كافي، محمد كلينى، دارالکتب الإسلامية، تهران‏، 1407 ق‏، ج‏5، ص: 320.
[2]. آلن آنترمن، باورها و آیین‌های یهودی، ترجمه رضا فرزین، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1393، ص 222- 225؛ کلایو لاتون، «یهودیت»، در اخلاق در شش دین جهان، ترجمة محمد حسین وقار، تهران: اطلاعات، 1378، ص 276 و 280
[3]. آلن آنترمن، همان، ص 222- 225؛ ایزیدور اپستاین، یهودیت، بررسی تاریخی، ترجمة بهزاد سالکی، تهران: موسسه حکمت و فلسفة ایران، 1385، ص 200- 205
[4]. کلایو لاتون، همان، ص 277
[5]. موبد اردشیر آذرگشسب، مراسب مذهبی و آداب زرتشتیان، تهران: انتشارات فروهر، 1372. ص 181-182.
[6]. موبد اردشیر آذرگشسب، همان، 183-185
[7]. موبد اردشیر آذرگشسب، همان، 185
[8]. موبد اردشیر آذرگشسب، همان، 185-186
[9]. آرتور كرستين سن، ايران در زمان ساسانيان‏،‌ ترجمه: رشيد ياسمى‏، تهران: انتشارات دنياى كتاب‏، 1368. ص 486.