پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ وجود نازنین امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) مثل خورشید پشت ابر[1] پربرکت و امید آفرین است. در واقع حضرت مهدی (عجل‌الله‌فرجه) در زمان غیبت به مثابه نعمتی نهان و هدایتی پنهان هستند. در این رابطه از امام کاظم (علیه‌السلام) نسبت به نعمت‌های ظاهری و باطنی که خداوند در قرآن به آن‌ها اشاره کرده است، سؤال شد، منظور چیست؟ «أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً ... [لقمان/20] آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده و نعمت‌های آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانی داشته است.» حضرت فرمود: «نعمت ظاهری، امام آشکار و نعمت باطنی، امام ناپیدا است. به ایشان گفتم: «آیا میان امامان، کسی ناپیدا می‌شود؟» حضرت فرمودند: «آری! وجود مبارکشان از دیدگان مردم ناپیدا می شود، اما یادش از دل‌های مؤمنان نمی‌رود؛ و او دوازدهمین امام از ما اهل بیت است.»[2]

امام غایب همچون خورشید پشت ابر، امید بخش جامعه است؛ چون خورشید پشت ابر، یعنی حتماً یک روزی ابرها کنار می‌رود و امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) ظاهر می‌شوند و این یعنی امید مردم قطع نشود.  چنین امیدی، انتظار به همراه دارد؛ چون امید باید باشد تا انتظاری حاصل شود و این تشبیه غیبت امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) به خورشید پشت ابر، نشان از بودن امام است؛ چون ندیدن، دلیل بر نبودن نیست و این بودن، امید بخش جامعه است، امیدی که انتظار آن در احادیث به بزرگ‌ترین گشایش‌ها تعبیر شده است.[3]

در حقیقت احادیث انتظار فرج دو مطلب را بیان می‌کند:
1- «احساس امید به آینده بهتر، خودش نوعی گشایش و فرج است؛ که روح انسانی را از افسردگی و ناامیدی می‌رهاند و شادابی و آرامش را به انسان هدیه می‌کند.»
2- «انتظار فرج همراه با احساس مسئولیت، بخشی از هدف و آرمان انتظار را تأمین می‌کند. هدف از انتظار فرج آن است که زمینه لازم برای رشد و تعالی فرد و جامعه پدید آید و آنان به کمال وجودی خود  در دنیا برسند.»

البته این امید و انتظار، برای قبل از ظهور است، درحالی‌که یکی از اهداف ظهور که ساختن جامعه‌ای مهدوی است، پس از ظهور امام مهدی (علیه‌السلام) اتفاق می‌افتد. ولی هدف نهایی ظهور که سعادت اخروی افراد است با حالت انتظار فرج مسئولانه، قابل دستیابی است؛ بدین معنا که انسانیت انسان، مطابق با معیارهای الهی شکوفا می‌شود و انسان با تکیه بر گوهر فطری خویش و با استمداد از عقل و نقل، انسانی شایسته عصر مهدوی تربیت می‌شود که به درجه‌ای ار معنویت رسیده و شایستگی سربازی امام عصر (علیه‌السلام) و شهادت در درکاب ایشان را یافته است.

این انتظار امیدبخش در جامعه، هدف را محقق می‌کند و حتی بالاتر از فرج محسوب می‌شود؛ زیرا شخص منتظر، با تکیه بر معارف اسلامی و بدون حضور امام معصوم، به این درجه از رشد و تعالی دست یافته که نشان دهنده تلاش و امید فراوان اوست. این معنا در حدیثی از امام صادق بیان شده است. ابوبصیر نزد امام صادق (علیه‌السلام) آمد و از زمان فرج پرسید؛ امام صادق (علیه‌السلام) هم فرمودند: «ای ابوبصیر! آیا تو هم از دنیا خواهان هستی؟ هر کس این امر قیام را بشناسد، به خاطر انتظار کشیدنش در امر او گشایش می‌شود.»[4]

پی‌نوشت:
[1]. كمال الدين و تمام النعمة، شيخ صدوق، ج1، ص253. «قَالَ جَابِرٌ فَقُلْتُ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَهَلْ يَقَعُ لِشِيعَتِهِ الِانْتِفَاعُ بِهِ فِي غَيْبَتِهِ فَقَالَ ع إِي وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ إِنَّهُمْ يَسْتَضِيئُونَ بِنُورِهِ وَ يَنْتَفِعُونَ بِوَلَايَتِهِ فِي غَيْبَتِهِ كَانْتِفَاعِ النَّاسِ بِالشَّمْسِ وَ إِنْ تَجَلَّلَهَا سَحَابٌ...»
[2]. كمال الدين و تمام النعمة، شيخ صدوق، ج2، ص368، « قَالَ: سَأَلْتُ سَيِّدِي مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‌ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً فَقَالَ ع النِّعْمَةُ الظَّاهِرَةُ الْإِمَامُ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنَةُ الْإِمَامُ الْغَائِبُ فَقُلْتُ لَهُ وَ يَكُونُ فِي الْأَئِمَّةِ مَنْ يَغِيبُ قَالَ نَعَمْ يَغِيبُ عَنْ أَبْصَارِ النَّاسِ شَخْصُهُ وَ لَا يَغِيبُ عَنْ‌ ..»
[3]. كمال الدين و تمام النعمة، شيخ صدوق، ج1، ص320. «انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ.»
[4]. الكافی، کلینی ، ج1، ص371، ح3. «عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ مَتَى الْفَرَجُ فَقَالَ يَا أَبَا بَصِيرٍ وَ أَنْتَ مِمَّنْ يُرِيدُ الدُّنْيَا مَنْ عَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ فَقَدْ فُرِّجَ عَنْهُ لِانْتِظَارِهِ.»

تهیه و تنظیم: مصطفی پورصدوقی