پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بدعت یعنی وارد کردن چیزی در دین. سید مرتضی بدعت را افزودن چیزی به دین یا کاستن چیزی از آن، تعریف کرده است.[1] فقهاء نیز بدعت را آن می‌دانند که آنچه را در دین نیست، در آن وارد کنیم؛[2] مانند آنکه عبادتی را که در دین نیامده است، جزء مناسک توصیه‌شده در دین بدانیم.[3] به فتوای فقهاء حتی اگر عملی را که جزء اعمال دینی نیست، مستحب بدانیم، بدعت است.[4]

محمدباقر مجلسی در تعریف مفصل‌تری، بدعت را به‌وجودآمدن چیزی در دین پس از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) می‌داند که از آن نهی شده است یا درخصوص آن روایتی نیست و در ذیل احکام کلی دینی هم جای نمی‌گیرد.[5]

علامه مظفر در کتاب اصول فقه، سنت را اینگونه تعریف می‌نماید: «قول، فعل و تقریر معصومین(علیهم السلام) را شامل می‌شود.‌‌»[6] همه فقیهان شیعه و سنی، بدعت را حرام می‌دانند و در روایات، بدعت از مصادیق کفر و شرک معرفی شده است.

از انحرافات فرقه احمد اسماعیل بصری ایجاد بدعت در شریعت و احکام دین اسلام است. یکی از این بدعت ها، مسح قوزک پا در وضو است. درحالی که ‌این حکم، مستند قرآنی و روایی ندارد ولی مبلغین احمد اسماعیل در سایت‌ها و شبکه‌های مجازی مختلف، نحوه وضو گرفتن فرقه خود را آموزش می‌دهند که در هنگام مسح پا، قوزک پا را مسح نموده و آن را جزء سنت اسلام به شمار می‌آورند.

خداوند در قرآن می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَيْدِيَکُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَيْنِ (مائده/6) ای کسانی که ایمان آورده‌‏اید! هنگامی ‌که به نماز می‌‏ایستید، صورت و دستها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگی پشت پا) مسح کنید.» بر اساس این آیه، باید بعد از شستن صورت و دستان، جلوی سر و برآمدگی روی پا مسح شود. احمد اسماعیل و پیروان او کعبین در آیه قرآن را به قوزک پا تفسیر نموده اند، در حالی که این برداشت، مخالف با روایات و مفسرین و نظر اهل فن لغت است. 

در روایات نیز کعبین برخلاف آنچه احمد اسماعیل ادعا دارد، معنا شده است؛ از جمله روایت معتبری که میسر نقل می‌کند که امام باقر (علیه السلام ) فرمود: «الا احکی لکم وضوء رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم ثم اخذ کفّا من الماء فصبّها علی وجهه... ثم مسح رأسه و قدمیه ثم وضع یده علی ظهر القدم ثم قال هو الکعب و أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى الْعُرْقُوبِ وَ لَيْسَ بِالْكَعْبِ [7] آیا می‌خواهید چگونگی وضو گرفتن رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم را برای شما بیان کنم؟ سپس امام کف دستی از آب برداشت و بر روی صورت خودشان ریخت .... آن کعبی که شما دنبال می‌کنید همین است. سپس به استخوان هایی که دو طرف ساق پا (قوزک) قرار دارد اشاره نمود و فرمودند آن کعب نیست، او ظنبوب است.»

از نظر لغت نیز کعب به معنی برآمدگی روی پا است که بین انگشتان و ساق پا قرار دارد. راغب اصفهانی در مفردات می‌نویسد: «كَعْبُ‏ الرّجل: العظم الذي عند ملتقى القدم و الساق‏[8] کعب، استخوانی است که بین قدم و استخوان ساق پا قرار دارد.»

لذا وضو گرفتن به چنین شیوه ای بدعت در دین است و بدعت، از هر شخص یا گروهی که باشد و در هر موضوعی مثل احکام، عقاید و... و در هر مرتبه ای مثل واجب، مستحب و ... باشد، حرام است. در قرآن، بدعت گذاران از مصادیق کافران هستند: «إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هَادُوا وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَكَانُوا عَلَيْهِ شُهَدَاءَ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ [مائده/44] ما تورات را فرستادیم که در آن هدایت و روشنایی است و پیغمبرانی که تسلیم امر خدا هستند بدان کتاب بر یهودان حکم کنند و نیز خداشناسان و علمایی که مأمور نگهبانی (احکام) کتاب خدا هستند و بر (صدق) آن گواهی دادند. پس هرگز (در اجرای احکام) از کسی نترسید و از (انتقام) من بترسید و آیات مرا به بهای اندک معامله نکنید، که هر کس به خلاف آنچه خدا فرستاده حکم کند چنین کس از کافران خواهد بود.»

همچنین در روایات، بدعت گذاران مورد نهی قرار گرفته و حتی توبه آنها مورد قبول واقع نمی‌شود؛ پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمودند: «أَبَى‏ اللَّهُ‏ لِصَاحِبِ‏ الْبِدْعَةِ بِالتَّوْبَةِ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ إِنَّهُ قَدْ أُشْرِبَ قَلْبُهُ حُبَّهَا [9] پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: خداوند توبه بدعت‌گزار را نمی‌پذيرد؛ عرض كردند: ای پيامبر خدا چرا؟ فرمود: زيرا به راستی، دلش لبريز از محبت آن بدعت شده است.»

در نتیجه باید گفت احمد اسماعیل و پیروان او در‌‌ نحوه مسح پا، عملی را به وضو گرفتن اضافه نموده‌اند که در منابع دینی به آن اشاره‌ای نشده است و این عمل آنها مصداق بارزی از بدعت‌گذاری در دین به شمار می‌رود که در روایات به شدت از آن نهی شده است.

پی نوشت:

[1].سبحانی، جعفر، البدعه و آثارها الموبقه تاليف جعفر السبحاني، تهران، نشر مشعر، ۱۴۱۶ق،ص28.

[2]. طباطبایی حائری،علی بن محمد، ریلض امسائل، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۱۷۵؛

[3]. خویی، صراط‌النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۴۲۸

[4]. خویی، موسوعةالامام خویی، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۳۵۵.

[5]. نگاه کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۲۰۲و۲۰۳.

[6]. علامه مظفر، اصول فقه،مکتب الاعلام الاسلامی، ج2، ص63.

[7]. مجلسی، محمد‌ باقر، بحارالانوار، دار إحياء التراث العربي، بیروت، 1403ه.ق، ج77، ص 284.

[8]. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم، بيروت، چاپ: اول، 1412 ه.ق، ص712.

[9]. كلينى، محمد بن يعقوب، کافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407ه.ق، ‏ج1، ص54.